ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΗΝ
ΕΛΛΑΔΑ
Εισαγωγή
Αυτή η συνοπτική αναφορά έχει στόχο να συνοψίσει την υφιστάµενη κατάσταση του συστήµατος προστατευόµενων περιοχών στην Ελλάδα. Έχει συνταχθεί από µια οµάδα επτά ελληνικών ΜΚΟ που δρουν στον ευρύτερο τοµέα της προστασίας του περιβάλλοντος σε εθνικό και τοπικό επίπεδο: Αρχέλων, Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία της Φύσης, Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Kληρονοµιάς, ΜOm, και WWF Ελλάς.
Για την πλειοψηφία των ζητηµάτων που πραγµατεύεται αυτή η έκθεση έχουν ήδη ενηµερωθεί οι αρµόδιες εθνικές αρχές σε όλα τα επίπεδα. Μια λεπτοµερής αξιολόγηση του συστήµατος προστατευόµενων περιοχών έχει πραγµατοποιηθεί ήδη και υποβλήθηκε στις εθνικές αρχές τον Σεπτέµβριο 2004. Δυστυχώς όµως, δεν κατάφερε να κεντρίσει την προσοχή των αρµόδιων αρχών σχετικά µε την κρισιµότητα της κατάστασης. Μια σειρά κοινών επιστολών που στάλθηκαν στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δηµόσιων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ) και στο γραφείου του πρωθυπουργού έχουν παραµείνει αναπάντητες.
Έχοντας αποτύχει στο να αποσπάσουµε απάντηση από την Ελληνική κυβέρνηση, καλούµε τώρα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει τις πληροφορίες που παρουσιάζονται στην αναφορά αυτή. Λαµβάνοντας υπόψη το ευρωπαϊκό πλαίσιο του ζητήµατος και την εξαιρετική σηµασία της Οδηγίας των Οικότοπων για την προστασία της φύσης, καλούµε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει όλα τα απαραίτητα µέτρα µέσα στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων της και να πιέσει για την ουσιαστική βελτίωση της κατάστασης του συστήµατος προστατευόµενων περιοχών στην Ελλάδα.
Κύρια Προβλήµατα
α. Επιδείνωση της κατάστασης προστασίας των περιοχών Natura 2000 στην Ελλάδα
Η έλλειψη µέτρων – τόσο οριζόντιων όσο και ανά περίπτωση – για τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και τους Τόπους Κοινοτικής Σηµασίας (ΤΚΣ) έχει υποβαθµίσει την αξία των προστατευόµενων περιοχών στην Ελλάδα και έχει προκαλέσει επιδείνωση της περιβαλλοντικής τους κατάσταση.
Η Ελλάδα έχει προτείνει µέχρι τώρα 151 ΖΕΠ στο πλαίσιο της Οδηγίας για τα Πουλιά και 239 ΤΚΣ στο πλαίσιο της Οδηγίας των Οικότοπων. Σύµφωνα µε το άρθρο 6 παράγραφος (2) της Οδηγίας των Οικότοπων τα κράτη µέλη πρέπει να θεσπίσουν «τα κατάλληλα µέτρα ώστε στις ειδικές ζώνες διατήρησης να αποφεύγεται η υποβάθµιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών, καθώς και οι ενοχλήσεις που έχουν επιπτώσεις στα είδη για τα οποία οι ζώνες έχουν ορισθεί» Εποµένως, η Ελλάδα πρέπει να λάβει µέτρα για να εξασφαλίσει ότι καµία σηµαντική υποβάθµιση ή διαταραχή δεν συµβαίνει στις περιοχές Natura 2000. Αυτά τα µέτρα είναι προληπτικά και υπερβαίνουν τα απλά διοικητικά µέτρα που είναι απαραίτητα για να εξασφαλίσουν την προστασία της περιοχής.
Σύµφωνα µε την προαναφερθείσα λογική, δεν είναι αποδεκτό να περιµένει κανείς να εµφανιστεί υποβάθµιση ή διαταραχές προτού ληφθούν τα µέτρα. Επιπλέον, και συγκεκριµένα για τις ΖΕΠ, «τα Κράτη µέλη υιοθετούν κατάλληλα µέτρα για νααποφύγουν … τη ρύπανση ή τη φθορά των οικοτόπων, καθώς και τις επιζήµιες για τα πτηνά διαταράξεις όταν αυτές έχουν σηµαντικές συνέπειες σε σχέση µε τους αντικειµενικούς στόχους του παρόντος άρθρου» (Οδηγία 79/409/EOK, άρθρο 4
παράγραφος (4)).
Όπως ήδη γνωρίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο διάστηµα 2002-2003 27 Φορείς Διαχείρισης (ΦΔ) ιδρύθηκαν στην Ελλάδα. Σύµφωνα µε την ελληνική νοµοθεσία (ν.2742/99), οι ΦΔ έχουν την ευθύνη για τη διαχείριση των προστατευόµενων περιοχών τους. Εντούτοις, στερούνται τους οικονοµικούς πόρους και την πολιτική υποστήριξη για να καταστούν λειτουργικοί. Επιπλέον, µε εξαίρεση πέντε περιοχές, όλες οι άλλες προστατευόµενες περιοχές όπου έχουν συσταθεί ΦΔ, συνεχίζουν να στερούνται σαφούς οριοθέτησης και ζωνοποίησης µε καθορισµένα µέτρα για κάθε ζώνη.
Αξίζει να σηµειωθεί ότι ακόµα κι αν αυτά τα θεµελιώδη προβλήµατα είχαν επιλυθεί και η διαχείριση ήταν αποτελεσµατική, οι παραπάνω ΦΔ καλύπτουν µόνο το 20% των ΤΚΣ και των ΖΕΠ. Απ’ όσο γνωρίζουµε, δεν υπάρχει προς το παρόν κανένα σχέδιο για τη διαχείριση του υπόλοιπου 80%.
Εν τω µεταξύ, η απουσία τόσο επιτόπιας διαχείρισης όσο και ενός γενικότερου οριζόντιου πλαισίου στήριξης έχει οδηγήσει στην υποβάθµιση των περιοχών Natura 2000. Μια σειρά από ειδικές περιπτώσεις, όπως αυτές περιγράφονται εν συντοµία στο παράρτηµα Α, θα υποστηρίξει περαιτέρω αυτήν την άποψη.
β. Η έλλειψη γενικού σχεδιασµού και προγραµµατισµού
Παρά τις σαφείς υποχρεώσεις που ορίζονται στην Οδηγία των Οικότοπων, η Ελλάδα συνεχίζει να στερείται ενός γενικού πλαισίου ή µιας δεσµευτικής πολιτικής για την προστασία της φύσης.
Η περιβαλλοντική ενσωµάτωση είναι ακόµα σε ένα στοιχειώδες επίπεδο και η Ελλάδα στερείται µιας εθνικής στρατηγικής για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος που θα επέτρεπε την καλύτερη οργάνωση ενός εθνικού συστήµατος προστατευόµενων περιοχών. Δύο σχετικά κείµενα, η «εθνική στρατηγική για τους υγρότοπους» και η «εθνική στρατηγική για τη βιώσιµη ανάπτυξη», δεν έχουν ακόµη υιοθετηθεί, δηµοσιευτεί στην Εφηµερίδα της Κυβέρνησης ούτε, φυσικά, εφαρµοστεί.
Βάσει του ν.2742/99 καθιερώθηκε το 2003 µια εθνική επιτροπή προστατευόµενων περιοχών, αποκαλούµενη Επιτροπή ΦΥΣΗ, η οποία είναι αρµόδια για το συντονισµό, την επόπτευση και την αξιολόγηση των διαδικασιών του εθνικού συστήµατος προστατευόµενων περιοχών. Όσον αφορά την Οδηγία των Οικότοπων η Επιτροπή ΦΥΣΗ είναι αρµόδια να διατυπώνει απόψεις και τεχνικές οδηγίες για το δίκτυο Natura 2000, να προτείνει τη λήψη αναγκαίων µέτρων προστασίας, να υποστηρίζει την
εφαρµογή τους, και επίσης να ελέγχει και να αξιολογεί το έργο των ειδικών υπηρεσιών διαχείρισης των προστατευόµενων περιοχών (ΚΥΑ 33318/3028/98, ΦΕΚ 1289Β/1998).
Παρά την ουσιαστική δέσµευση πολλών µελών της, η Επιτροπή ΦΥΣΗ είναι βασικά ανίκανη να εκπληρώσει την αποστολή της δεδοµένου ότι δεν είχε την απαραίτητη χρηµατοδότηση, το κατάλληλο προσωπικό ή τη διοικητική υποστήριξη που θα της επέτρεπαν να λειτουργήσει αποτελεσµατικά. Ο πρόεδρός της παραιτήθηκε τον Απρίλιο του 2004 και έκτοτε δεν έχει αντικατασταθεί ενώ η επιτροπή έχει παραµείνει ανενεργός.
Οι αβεβαιότητες τόσο σχετικά µε το νοµικό όσο και το χρηµατοδοτικό καθεστώς της παραµένουν, ενώ και οι δύο αυτές πτυχές της λειτουργίας της αποτελούν ευθύνη του ΥΠΕΧΩΔΕ. .εν είναι ακόµα σαφές εάν το ΥΠΕΧΩΔΕ επιθυµεί να επανενεργοποιήσει την Επιτροπή ή να την καταργήσει σταδιακά. Εποµένως, αυτή τη στιγµή, ο εθνικός αυτός φορέας που ιδρύθηκε σύµφωνα µε την εθνική νοµοθεσία µε κυρίαρχη ευθύνη το συντονισµό, την επίβλεψη και αξιολόγηση του εθνικού συστήµατος προστατευόµενων περιοχών είναι ανενεργός. Αυτό το σηµαντικό κενό δεν έχει καλυφθεί από οποιαδήποτε άλλη δηµόσια υπηρεσία ή φορέα.
Τέλος, ενώ ο καθορισµός µιας περιοχής ως περιοχή Natura 2000 προσφέρει ένα πλαίσιο για νοµική προστασία, προκειµένου να επιτευχθεί η προστασία και διατήρηση της φύσης και να ευοδώσουν οι τοπικές πρωτοβουλίες βιώσιµης ανάπτυξης, είναι σαφές ότι πρέπει να θεσπιστούν ειδικά νοµοθετήµατα για την ζωνοποίηση και τη ρύθµιση χρήσεων γης για κάθε προστατευόµενη περιοχή. Ενώ η Ελλάδα έχει προτείνει το 20.99% του ελληνικού εδάφους να συµπεριληφθεί στο δίκτυο Natura 2000 στην πραγµατικότητα, αυτήν την στιγµή, µόνο ένα µικρό ποσοστό βρίσκεται κάτω από ένα ικανοποιητικό πλαίσιο προστασίας. Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, ακόµη και µέσα στο περιορισµένο δείγµα των προστατευόµενων περιοχών µε ΦΔ, µόνο 5 περιοχές υπάγονται σε αυτό το καθεστώς µε Προεδρικό Διάταγµα ή Κοινή Υπουργική Απόφαση. Η πλειοψηφία των ειδικών περιβαλλοντικών µελετών (που χρηµατοδοτούνται κατά ένα µεγάλο µέρος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή) παραµένει στα αρχεία των αρµόδιων αρχών χωρίς να έχει
ενσωµατωθεί ακόµα στην ελληνική νοµοθεσία.
γ. Ανεπαρκής χρηµατοδότηση
Υπάρχει µια γενική έλλειψη επαρκούς χρηµατοδότησης για τις ανάγκες προστασίας και διαχείρισης των προστατευόµενων περιοχών τόσο σε στρατηγικό όσο και σε τοπικό επίπεδο.
Η ελληνική κυβέρνηση είναι απρόθυµη να διαθέσει ικανοποιητικά κονδύλια για τις ανάγκες προστασίας της φύσης των προστατευόµενων περιοχών, και κατά τη διάρκεια του περασµένου έτους ήταν απρόθυµη, εάν όχι αρνητική, να εκπληρώσει τις περιορισµένες υποχρεώσεις χρηµατοδότησης που είχε αναλάβει στο παρελθόν. Ενώ η Ελλάδα έχει χρησιµοποιήσει ποικίλες ευρωπαϊκές πηγές χρηµατοδότησης (Διαρθρωτικά Ταµεία, Ταµείο Συνοχής, INTERREG, LEADER, LIFE) για την προστασία και τη διαχείριση του δικτύου Natura 2000, ο συνολικός προϋπολογισµός που διατέθηκε για τις ανάγκες αυτές είναι ελάχιστος.
Ενώ το 3ο Kοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) είναι µια από τις βασικές πηγές χρηµατοδότησης για το περιβάλλον, στην Ελλάδα, µόνο ένα απογοητευτικό 1.8% του συνολικού προϋπολογισµού του ΚΠΣ έχει διατεθεί για σχετικές δράσεις. Μέσα στο 3ο ΚΠΣ, οι ανάγκες προστασίας της φύσης των προστατευόµενων ζωνών συνδέονται πρώτιστα µε το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα για το Περιβάλλον (ΕΠΠΕΡ) του ΥΠΕΧΩΔΕ.
Οι περιοχές χωρίς Φ. (δηλ. το 80% των υφιστάµενων περιοχών Natura 2000 στην Ελλάδα) δεν πληρούν τα κριτήρια για τη χρηµατοδότηση από το ΕΠΠΕΡ.
Σύµφωνα µε τα σχέδια που καταρτίστηκαν πριν από δύο περίπου χρόνια από το ΥΠΕΧΩΔΕ, αρχικά προτάθηκε κάθε προστατευόµενη περιοχή µε ΦΔ να λάβει ένα ποσό 1.500.000€ για την περίοδο 2003-2006. Εντούτοις, αποφασίστηκε ότι το µεγαλύτερο ποσοστό αυτού του ποσού επρόκειτο να διοχετευθεί στην τοπική αυτοδιοίκηση, κυρίως για έργα υποδοµής µέσα στις προστατευόµενες περιοχές. Ως εκ τούτου κάθε ΦΔ επρόκειτο να λάβει µέχρι 563.000€ µετά από την υποβολή των προτάσεων στο ΥΠΕΧΩΔΕ. Από το ποσό αυτό, τα 210.000€ προορίζονταν για να καλύψουν τις λειτουργικές δαπάνες του ΦΔ για 3 έτη. Τα υπόλοιπα 353.000€ επρόκειτο να χρησιµοποιηθούν για να καλύψουν τα διοικητικά έξοδα, εντούτοις, εξαιρούνταν ως επιλέξιµες δαπάνες η σύνταξη σχεδίων παρακολούθησης και φύλαξης και η προετοιµασία ενός επιχειρησιακού σχεδίου για το ΦΔ. Τα τελευταία επρόκειτο να αντιµετωπιστούν σε εθνικό επίπεδο για όλες τις προστατευόµενες περιοχές αλλά ακόµα εκκρεµούν. Επιπλέον, κάθε ΦΔ επρόκειτο να λάβει 15.000 – 25.000 € σαν αρχική χρηµατοδότηση από εθνικούς πόρους. Μέχρι σήµερα, αυτή είναι η µοναδική χρηµατοδότηση που έχει χορηγηθεί από εθνικούς πόρους.
Ίσως ο καλύτερος τρόπος να περιγραφεί η ανεπάρκεια των προαναφερθέντων αριθµών είναι να συγκριθούν µε τις εθνικές εκτιµήσεις για τις ανάγκες χρηµατοδότησης των περιοχών Natura 2000 (άρθρο 8 της Οδηγίας των Οικότοπων2). Η Ελλάδα υπολόγισε ότι για την περίοδο 2003-2012 η διαχείριση των περιοχών Natura 2000 θα απαιτήσει 2.021.500.000€. Με άλλα λόγια, οι ετήσιες ανάγκες χρηµατοδότησης για τη διαχείριση του δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα ήταν της τάξεως των 200.000.000€. Υπό τις παρούσες συνθήκες, το ΕΠΠΕΡ προβλέπει συνολικά µόνο 54.880.000€ για την περίοδο 2003-2006. Κατά τη διάρκεια µιας πρόσφατης αναθεώρησης του ΕΠΠΕΡ, το ΥΠΕΧΩΔΕ πρότεινε περαιτέρω µείωση αυτού του προϋπολογισµού η οποία όµως καταψηφίστηκε από τις ΜΚΟ και ευτυχώς δεν επικυρώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Εντούτοις, το ΥΠΕΧΩΔΕ δεν έχει καταφέρει µέχρι σήµερα να δώσει ακόµη και αυτά τα περιορισµένα κονδύλια. Οι ΦΔ υπέβαλαν τις προτάσεις χρηµατοδότησής τους τον Δεκέµβριο του 2003, µετά από σχετική πρόσκληση υποβολής προτάσεων του ΕΠΠΕΡ.
Ταυτόχρονα, η πλειοψηφία των ΦΔ είχε υποβάλει για έγκριση τους κανονισµούς λειτουργίας τους (4 για κάθε ΦΔ) µε βάση τις προτάσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ. Αυτοί οι κανονισµοί πρέπει να εγκριθούν και να επικυρωθούν από το ΥΠΕΧΩΔΕ ώστε οι ΦΔ να πληρούν τα κριτήρια για να µπορούν να λάβουν τη χρηµατοδότηση από το ΕΠΠΕΡ.
Σύµφωνα µε τις πληροφορίες που παρέχονται από το ΥΠΕΧΩΔΕ µόνο 70, από τους συνολικά 108 κανονισµούς λειτουργίας έχουν εγκριθεί παρότι έχουν περάσει 2 χρόνια από την ίδρυση των ΦΔ. Επιπλέον, η πλειοψηφία των κανονισµών (52 από τους 70) εγκρίθηκε µετά τον Δεκέµβριο του 2004, 9 µήνες δηλαδή µετά από την αλλαγή της κυβέρνησης. Για πολλούς από τους ΦΔ (π.χ. του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Σποράδων, των Εθνικών Πάρκων Πίνδου, Δαδιάς κ.λπ…) ο κανονισµός σχετικά µε τα ζητήµατα προσωπικού και διοίκησης ακόµα δεν έχει εγκριθεί. Κατά συνέπεια αυτοί οι ΦΔ δεν µπορούν να προσλάβουν προσωπικό και να εφαρµόσουν εποµένως δράσεις φύλαξης, παρακολούθησης ή οποιαδήποτε άλλη δράση. Επιπλέον, τα µέλη των Διοικητικών Συµβουλίων των ΦΔ θεωρούνται προσωρινά από τον Αύγουστο του 2004 και εποµένως έχουν ενηµερωθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ να µην πάρουν οποιεσδήποτε αποφάσεις που µπορούν να επηρεάσουν τα µελλοντικά µέλη ΦΔ.
Η αδράνεια, εάν όχι η αµέλεια, του ΥΠΕΧΩΔΕ έχει οδηγήσει σε ένα εξαιρετικά χαµηλό ποσοστό απορρόφησης (7,26%, τον Νοέµβριο του 2004) του ΕΠΠΕΡ. Επιπλέον το ΥΠΕΧΩΔΕ έχει αρνηθεί επανειληµµένα τις ευθύνες του, και έχει κατηγορήσει ακόµη και τους ΦΔ για την ύπαρξη των προβληµάτων αυτών. Το ΥΠΕΧΩΔΕ έχει προσπαθήσει επίσης να χρησιµοποιήσει αυτό το χαµηλό ποσοστό απορρόφησης ως δικαιολογία για περαιτέρω µειώσεις στο γενικό προϋπολογισµό.
δ. Η έλλειψη πολιτικής θέλησης και ενδιαφέροντος συνεχίζεται
Το 2002, οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ υπέβαλαν στο ΥΠΕΧΩΔΕ συγκεκριµένες προτεραιότητες δράσης για την προστασία και τη διαχείριση των προστατευόµενων περιοχών. Αυτές οι προτάσεις όπως και η πλειοψηφία των ζητηµάτων παραµένουν εκκρεµείς (π.χ. εθνική στρατηγική, παροχές για να αποφευχθεί η υποβάθµιση της
περιβαλλοντικής κατάστασης, επαρκής χρηµατοδότηση). Επιπλέον, ακόµη και τα µικρά βήµατα που είχαν γίνει προς τη βελτίωση της προστασίας και της διαχείρισης των προστατευόµενων περιοχών (π.χ. ίδρυση της Επιτροπής ΦΥΣΗ, Φορείς Διαχείρισης) ουσιαστικά ακυρώνονται.
Τους τελευταίους µήνες, οι ΦΔ των προστατευόµενων περιοχών και οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ έχουν προσπαθήσει να προειδοποιήσουν το ΥΠΕΧΩΔΕ για την ανησυχητική κατάσταση των προστατευόµενων περιοχών. Μερικές από τις κοινές δράσεις των περιβαλλοντικών ΜΚΟ περιλαµβάνουν: ένα κείµενο θέσων (Φεβρουάριος 2002), µια ανοικτή επιστολή στη νέα διοίκηση του ΥΠΕΧΩΔΕ (Μάιος 2004), µια επιστολή στον Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιά µε κοινοποίηση στον πρωθυπουργό (Νοέµβριος 2004), µια δεύτερη επιστολή στον Υπουργό ΠΕΧ..Ε (.εκέµβριος 2004), ένα δελτίο τύπου (Απρίλιος 2005), και µια νέα επιστολή στον πρωθυπουργό (Απρίλιος 2005). Οι προσπάθειές µας έχουν συναντήσει επίµονη σιωπή. Ο Υπουργός ΠΕΧΩΔΕ δεν έχει απαντήσει σε καµία από τις επιστολές, και δεν έχει συµφωνήσει να συναντήσει τους προέδρους των ΦΔ ή οποιονδήποτε εκπρόσωπο ΜΚΟ. Ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος Σ.Καλογιάννης, είναι πιο συνεργάσιµος αλλά οι αρµοδιότητες του είναι περιορισµένες.
Επιπλέον, οι δραστηριότητες και οι πρωτοβουλίες των αρµόδιων υπηρεσιών µέσα στο ΥΠΕΧΩΔΕ εξαρτώνται επίσης από την πολιτική θέληση του υπουργού.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδιαίτερη περίπτωση της Ζακύνθου αξίζει περαιτέρω προσοχή ως ένα παράδειγµα του επιπέδου και της ποιότητας του ενδιαφέροντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Μετά από ένα κατακλυσµό καταγγελιών από ΜΚΟ, τους ενδιαφερόµενους πολίτες από όλη την Ευρώπη και τον ΦΔ Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου (ΕΘΠΖ), το ΥΠΕΧΩΔΕ αποφάσισε τελικά να προσφέρει στον Φ. 90.000€ για να καλύψει µόνο µια πολύ µικρή µερίδα των χρεών του, δηλαδή τις εισφορές στο ΙΚΑ, αλλά όχι αµοιβές τρίτων και µισθούς. Μετά από την υποβολή εξώδικου στο ΥΠΕΧΩΔΕ από τον ΦΔ ΕΘΠΖ, ο Υπουργός Γ. Σουφλιάς απάντησε µε την αποµάκρυνση του Προέδρου του ΦΔ και το διορισµό ενός νέου, ο οποίος είναι στενός συγγενής τοπικής οικογένειας κατόχου παράνοµων κτιρίων στη περιοχή αναπαραγωγής Δάφνη. Σχετικά µε το ασυµβίβαστο της ιδιότητας του ως προέδρου έχουν ήδη υπάρξει σχετικά δηµοσιεύµατα.
Η κατάσταση έχει φτάσει σε ανησυχητικό σηµείο. Λόγω της πλήρους αδιαφορίας του αρµόδιου Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ στα θέµατα σχετικά µε το φυσικό περιβάλλον, οι περιοχές Natura 2000 υποβαθµίζονται βαθµιαία, η Οδηγία των Οικότοπων υπονοµεύεται, η χρηµατοδότηση είναι ανεπαρκής αλλά και ουσιαστικά µπλοκαρισµένη, και οι ΦΔ των προστατευόµενων περιοχών έχουν αφεθεί στην τύχη τους.
Συµπεράσµατα
Λαµβάνοντας υπόψη τις σαφείς ευθύνες της Ελλάδας έναντι της εφαρµογής της Οδηγίας των Οικότοπων, οι επτά ΜΚΟ που υπογράφουν αυτήν την αναφορά έχουν προσδιορίσει µια σειρά από ζητήµατα άµεσης προτεραιότητας. Αυτά µπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
1. Ελλείψει αποτελεσµατικών µέτρων προστασίας της φύσης στις περιοχές Natura 2000, είµαστε ήδη µάρτυρες σηµαντικής υποβάθµισης της κατάστασης διατήρησης συγκεκριµένων περιοχών.
2. Σε εθνικό επίπεδο, ο προγραµµατισµός για τις προστατευόµενες περιοχές είναι εξαιρετικά προβληµατικός, καθώς η Εθνική Επιτροπή για τις προστατευόµενες περιοχές (Επιτροπή ΦΥΣΗ) είναι ανενεργή και δεν υπάρχει ή διαφαίνεται καµία σαφής στρατηγική για το εθνικό σύστηµα προστατευόµενων περιοχών.
3. Οι ΦΔ που ιδρύθηκαν το 2003, έχουν σταµατήσει να λειτουργούν ελλείψει πολιτικής βούλησης και οικονοµικής ενίσχυσης.
4. Ακόµα κι αν οι Φ. επρόκειτο να λειτουργήσουν αποτελεσµατικά στο µέλλον, θα κάλυπταν µόνο το 20% του προτεινόµενων ΖΕΠ και ΤΚΣ
5. Ενώ η Ελλάδα έχει προτείνει το 20,99% του ελληνικού εδάφους να συµπεριληφθεί στο δίκτυο Natura 2000, αυτήν τη στιγµή, µόνο ένα µικρό ποσοστό από αυτό βρίσκεται στην πραγµατικότητα κάτω από ένα ικανοποιητικό νοµικό πλαίσιο µε ζωνοποίηση και χωροθέτηση χρήσεων γης.
6. Η χρηµατοδότηση για τις προστατευόµενες περιοχές είναι εξαιρετικά περιορισµένη – στους λίγους πόρους που υπάρχουν, γίνεται κακοδιαχείριση µε πολύ φτωχά αποτελέσµατα.
7. Υπάρχει µια σαφής έλλειψη πολιτικής βούλησης και ενδιαφέροντος για αυτό το ζήτηµα, παρά τις επαναλαµβανόµενες προσπάθειες από την πλευρά των ΜΚΟ και των ΦΔ για να ευαισθητοποιηθεί η αρµόδια πολιτική ηγεσία.
Εκτός αν τα προαναφερθέντα ζητήµατα επιλυθούν, είναι σαφές ότι η εφαρµογή της Οδηγία των Οικότοπων στην Ελλάδα θα αποτύχει. Είµαστε πεπεισµένοι ότι ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι κρίσιµος για να επιφέρει την αλλαγή. Η παρούσα κατάσταση και τα κύρια προβλήµατα των περιοχών Natura 2000 παρουσιάστηκαν σε αυτήν την αναφορά. Αυτό που απαιτείται τώρα είναι η πολιτική βούληση από το ΥΠΕΧΩΔΕ για να αντιστραφεί αυτή η συνολικά απαράδεκτη κατάσταση.
Παράρτηµα
1.Η περίπτωση της Ζακύνθου
Ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου της Ζακύνθου (ΕΘΠΖ) αναγκάστηκε να αναστείλει τη λειτουργία του τον Απρίλιο του 2004, ελλείψει χρηµατοδότησης. Η τελευταία περίοδος αναπαραγωγής (Μάιος-Οκτώβριος 2004) ήταν η πρώτη φορά από το καλοκαίρι του 2000 που δεν εφαρµόστηκε κανένα µέτρο προστασίας και διαχείρισης.
Ως αποτέλεσµα της απουσίας του Φορέα Διαχείρισης, µια σειρά παράνοµων δραστηριοτήτων πραγµατοποιήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. Αυτές αναφέρθηκαν στο ΥΠΕΧΩΔΕ λεπτοµερώς και µπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
• Εκτενής ιππασία στις παραλίες αναπαραγωγής
• Αυτοκίνητα και µοτοσικλέτες που διασχίζουν τις παραλίες αναπαραγωγής
• Επισκέπτες στις παραλίες αναπαραγωγής κατά τη διάρκεια της νύχτας, στις κρίσιµες περιόδους ωοτοκίας.
• Καταστροφή και αποµάκρυνση των ενηµερωτικών πινακίδων
• Παράνοµες κατασκευές σε όλη την περιοχή του θαλάσσιου πάρκου
• Παραβιάσεις των ναυτικών κανονισµών σχετικά µε τη µέγιστη ταχύτητα σκαφών και την παρουσία σκαφών στις απαγορευµένες ζώνες
• Υπερβολικός αριθµός οµπρελών και ξαπλώστρων στις παραλίες αναπαραγωγής.
2. Κορώνεια- Μια λίµνη που δεν µπορεί να περιµένει…
Η λίµνη Κορώνεια, µαζί µε τη λίµνη Βόλβη και το φαράγγι της Ρεντίνας, είναι περιοχή Natura 2000 και υγρότοπος Ramsar. Τα ποιοτικά και ποσοτικά προβλήµατα του νερού της λίµνης Κορώνειας είναι ευρέως γνωστά. Η δραµατική µείωση της στάθµης του νερού στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και όλη τη δεκαετία του ’90 και επιπλέον η αυξανόµενη
ρύπανση δηµιούργησαν τις συνθήκες που επέτρεψαν το περιστατικό των επιζωοτικών ξεσπασµάτων που οδήγησαν στους µαζικούς θανάτους ψαριών τον Σεπτέµβριο του 1995 και κατά συνέπεια στους µαζικούς θανάτους πουλιών. Το καλοκαίρι του 2002 η λίµνη στέγνωσε εντελώς. Τον Αύγουστο – Σεπτέµβριο 2005 υπήρξε µια δεύτερη περίπτωση
µαζικών θανάτων πουλιών, µεταξύ των οποίων και περισσότερων από 250 απειλούµενων αργυροπελεκάνων. Η αλλαντίαση προσδιορίστηκε ως αιτία αυτού του γεγονότος. Οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν στην εξέλιξη αυτή είναι η οργανική ρύπανση, οι δραµατικές διακυµάνσεις στη στάθµη των υδάτων και οι υψηλές ατµοσφαιρικές θερµοκρασίες. Σύµφωνα µε πρόσφατα στοιχεία (23 Μαρτίου 2005 µε 1 Απριλίου 2005) του Τµήµατος Βιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης που δηµοσιεύτηκαν στον τύπο η λίµνη είναι για ακόµα µια φορά σε ένα πολύ κακή κατάσταση. Τα επίπεδα φυτοπλαγκτόν είναι εξαιρετικά υψηλά ενώ το ζωοπλαγκτον είναι σχεδόν υπό εξαφάνιση. Επίσης, το pH είναι πολύ υψηλό και το διαλυµένο οξυγόνο πολύ
χαµηλό. Τα στοιχεία δείχνουν ότι είναι πολύ πιθανό να αντιµετωπίσουµε ένα νέο θανατηφόρο γεγονός κατά τη διάρκεια των επόµενων µηνών ειδικά όταν θα αυξηθεί η θερµοκρασία και η στάθµη των υδάτων θα φτάσει στο χαµηλότερο σηµείο της. Στο µεταξύ:
• Πολύ µικρή πρόοδος έχει σηµειωθεί στα σχεδόν δέκα χρόνια που έχουν περάσει από το πρώτο γεγονός µαζικών θανάτων.
• Η πρόοδος µέχρι στιγµής περιλαµβάνει συνέδρια, µελέτες και σχέδια, καθώς επίσης και κάποια βασική νοµοθεσία (ΚΥΑ για την ίδρυση Εθνικού Πάρκου).
• Είναι επείγουσα ανάγκη να εφαρµοστούν µέτρα τα οποία απαιτούν ικανοποιητικά κονδύλια, καλό προγραµµατισµό και, προ πάντων, πολιτική βούληση.
• Αλλά ο ΦΔ του Εθνικού Πάρκου της Λίµνης Κορώνειας και της Λίµνης Βόλβης δεν έχει ούτε προσωπικό ούτε επαρκή χρηµατοδότηση. Το Διοικητικό του Συµβούλιο λειτουργεί προβληµατικά από την παραίτηση του Προέδρου εδώ και ένα χρόνο.
• Οι περισσότερες από τις µελέτες, τα σχέδια και τις πολιτικές αποφάσεις εστιάζουν στα κατασκευαστικά έργα και στις υποδοµές ενώ είναι κοινή γνώση ότι ισχυρή πολιτική βούληση απαιτείται για να εξετάσει τις κύριες αιτίες, δηλ. ανεξέλεγκτη βιοµηχανική και γεωργική ανάπτυξη της περιοχής.
Υποβάθµιση: ένα πρόβληµα που δεν αφορά κάποιους οικότοπους ή
συγκεκριµένες περιοχές
• Οι δασικές πυρκαγιές παραµένουν ένα πολύ µεγάλο πρόβληµα στην
ηπειρωτική χώρα Ελλάδα και στα νησιά. Στα τελευταία έτη, παρά την κάποια βελτίωση, πολλές προτεινόµενες ΕΠΠ καθώς επίσης και ΤΚΣ έχουν πληγεί καίρια από αυτήν την απειλή. Με τον ερχοµό του καλοκαιριού, µια περίοδος υψηλού κινδύνου για δασικές πυρκαγιές, διάφορες προστατευόµενες περιοχές βρίσκονται σε άµεσο κίνδυνο, ειδικότερα οι εθνικοί δρυµοί Πάρνηθας, Σουνίου, Πάρνωνα και
Αίνου.
• Η λαθροθηρία απειλεί και προκαλεί τη διατάραξη των προστατευόµενων απειλούµενων ειδών σε πολλές περιοχές Natura 2000 όπως το Κοτύχι, ο Αµβρακικός, το δέλτα Έβρου, ο Εθνικός Δρυµός Πίνδου και τα νησιά Στροφάδια µέσα στην περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου.
• Η πίεση που προκαλείται από την οικοδοµική δραστηριότητα µέσα στις προστατευόµενες περιοχές, γίνεται ένα όλο και σοβαρότερο πρόβληµα, ιδιαίτερα στο Μεσολόγγι, και σε ορεινές περιοχές των Εθνικών Δρυµών Παρνασσού και
Σουνίου, στο Μαίναλο και τον Ταΰγετο. Διάφορα χιονοδροµικά κέντρα επεκτείνουν αυτήν την στιγµή τις εγκαταστάσεις τους, καταπατώντας προστατευόµενες περιοχές (Καϊµακτσαλάν, Φαλακρό) και νέα έχουν κατασκευαστεί (Πιέρεια Όρη), ενώ προγραµµατίζονται άλλα για το µέλλον ( Όλυµπος).
• Αγώνες αυτοκίνητου σε δασικούς δρόµους προκαλούν σοβαρή διαταραχή µέσα στον Εθνικό Δρυµό της Οίτης και στον ΤΚΣ Καλλιδροµου ενώ υπάρχει πρόβληµα και µε τις δοκιµές τετρακίνητων οχηµάτων στις αµµοθίνες στη νότια Κέρκυρα.
• Πολλοί υγρότοποι απειλούνται ή υποβαθµίζονται από αλλαγές στο υδρολογικό καθεστώς τους (λίµνη Κερκίνη) και ο Υπουργός κ Σουφλιάς δήλωσε πρόσφατα ότι είναι έτοιµος να προχωρήσει στην εκτροπή του ποταµού Αχελώου παρά την πρόσφατη αρνητική απόφαση του Συµβουλίου της Επικρατείας. Επιπλέον, τµήµατα του Αµβρακικού και υγροτόπων της Μαγνησίας έχουν γεµίσει µε µπάζα προκειµένου να δηµιουργήθουν επιχωµατώσεις για κατασκευαστική ανάπτυξη.
• Η ρύπανση σε πολλούς ελληνικούς ποταµούς όπως ο Αξιός, ο Πηνειός και ο Ευρώτας, έχει φθάσει σε υψηλά επίπεδα και απειλεί έτσι τα οικοσυστήµατά τους.
• Τελευταίο, αλλά εξίσου σηµαντικό, είναι το γεγονός ότι ορισµένα είδη που περιλαµβάνονται στην οδηγία 92/43/EOK, όπως η οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri) και η θαλάσσια χελώνα (Caretta caretta) δεν προστατεύονται επαρκώς και η επιβίωσή τους διακυβεύεται άµεσα.
