Περιβαλλοντικοί περιορισμοί & αντισταθμιστικά οφέλη

0

του Κυριάκου Σκορδά
Δασολόγου Περιβαλλοντολόγου
Επιστ. συνεργάτη ΚΟΜΑΘ

(αναδημοσίευση απο ΠΑΝ-ΘΗΡΑΣ 2008)

Αντισταθμιστικά οφέλη – Περιβαλλοντικοί περιοριστικοί όροι: Μια άνιση θεώρηση

Το θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος αποτελεί εδώ και δεκαετίες προτεραιότητα στις σχεδιαζόμενες πολιτικές για το περιβάλλον και την ανάπτυξη.
Η δεκαετία που διανύουμε, στο ξεκίνημα της νέας χιλιετίας, είναι για τη χώρα μας καθοριστική καθώς μελέτες και σχέδια της τελευταίας 20ετίας έρχονται στην επικαιρότητα, αναθεωρημένα ή με ελάχιστες διαφοροποιήσεις, και αποτελούν τη βάση για κατάρτιση νέων νόμων για το περιβάλλον.
Οι μεγάλες  καθυστερήσεις αποτελούν πραγματικότητα, παρ’όλες τις συνεχείς «πιέσεις» και υπενθυμίσεις από τη διεθνή κοινότητα και από τις Συμβάσεις και Οργανισμούς, όπου η Ελλάδα μετέχει ως ενεργό μέλος. Το έλλειμμα σε πρωτογενή γνώση εξακολουθεί να υπάρχει, παρά το πλήθος μελετών (δεν ξέρουμε σε ικανοποιητικό επίπεδο στην Ελλάδα τι έχουμε, ούτε σε επίπεδο πληθυσμών ειδών ούτε σε επίπεδο ενδιαιτημάτων). Επίσης στις προτεινόμενες προστατευόμενες περιοχές δεν έχουν καθοριστεί ακόμη τα όρια αυτών, ακόμη και για τις «πολυδιαφημιζόμενες» περιοχές υγροτόπων Ραμσάρ ή προτεινόμενες  Natura 2000.  Το  θέμα των ορίων αντιλαμβάνεστε ότι έχει ξεχωριστή σημασία, καθώς πρέπει να περιγράφεται επακριβώς έως που ισχύουν τα μέτρα προστασίας,  ενώ εξυπακούεται πως θα πρέπει να τεκμηριώνεται με επιστημονικό τρόπο ο λόγος που η προστασία αυτών των περιοχών πρέπει ή όχι να συνοδεύεται  με  περιορισμούς και απαγορεύσεις.
Παραβλέπουμε τα κενά στην έως τώρα διαδικασία και το μέγα θέμα της ελλιπούς ενημέρωσης των άμεσων ενδιαφερομένων. Είναι γνωστό ότι οι μη ενημερωμένοι πολίτες αποτελούν στοιχείο που κάποιοι θεωρούν ως «έλλειμμα δημοκρατίας», όμως οι μη ενημερωμένοι ιδιοκτήτες και χρήστες των φυσικών πόρων δεν ανήκουν στη θεωρητική σφαίρα κάποιων κοινωνικών ομάδων. Οι έντρομοι ιδιοκτήτες, κυρίως αγρότες, που γεμίζουν τις αίθουσες στις συνεδριάσεις νομαρχιακών συμβουλίων, θεωρούν υποχρέωση της Πολιτείας να τους ενημερώσει. Και ασφαλώς ενημέρωση δεν είναι ένα χαρτί στο καφενείο του χωριού.
Αυτό που προκαλεί όμως μεγάλο προβληματισμό είναι ότι για όλα όσα σχεδιάζονται για την προστασία μεγάλων περιοχών της χώρας μας «το μάρμαρο» θα το πληρώσει η τοπική κοινωνία. Περιορισμοί σε διάφορες δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα  χωρίς τη θέσπιση ή έστω στην παρούσα φάση εξαγγελία κάποιων αντισταθμιστικών μέτρων.

Αντισταθμιστικά είναι τα μέτρα που θα έπρεπε να πάρει η Πολιτεία για οποιαδήποτε απώλεια εισοδήματος, αξίας ιδιοκτησίας και εμπράγματου δικαιώματος χρήσης, περιορισμών στην ανάπτυξη και στην αξιοποίηση της συνταγματικά κατοχυρωμένης περιουσίας, ώστε να αποζημιώσει στο έπακρο τις όποιες απώλειες. Μέτρα που θα κινούνταν σε αναπτυξιακή τροχιά θα αποκαλούνταν και ως αντισταθμιστικά οφέλη, που απλά σημαίνει ότι μπορεί να μην κερδίζεις από αυτό, αλλά σε βοηθώ, καθοδηγώ ή επιδοτώ για να ωφεληθείς οικονομικά από κάποια άλλη εναλλακτική οδό.
Στην ευνομούμενη πολιτεία τέτοια παραδείγματα αποζημιώσεων υπάρχουν σε άλλους τομείς, όπως στην ανακάλυψη νέων αρχαιολογικών χώρων, στις διανοίξεις δρόμων και δημιουργία πάρκων ή σχολείων, κλπ. Βέβαια και σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσεις ή οι   αποζημιώσεις δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική αξία των περιουσιών και κινούνται σε μια γενικευμένη λογική απαλλοτριώσεων ή δέσμευσης περιουσιών. Αλλά έστω και αυτό υπάρχει, ώστε ο πολίτης να επιλέγει τη νομική οδό, όπου αργά ή γρήγορα θα βρει το δίκιο του. Στην περίπτωση όμως των προστατευόμενων περιοχών το «τοπίο» είναι δυστυχώς θολό. Οι θιγόμενοι χρήστες και ιδιοκτήτες των φυσικών πόρων ελάχιστες νομικές ευκαιρίες έχουν για να διεκδικήσουν το δίκιο τους, πέραν ίσως της αναφοράς στα θεμελιώδη συνταγματικά τους δικαιώματα.
Για να γίνει ένα έργο άρδευσης του χωραφιού ή μια γεώτρηση πρέπει να υπάρχει μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, το κόστος της οποίας επιβαρύνει τον αγρότη. Μπορεί να προβλέπεται να μπορεί να έχει μια αποθήκη, αλλά αυτή πρέπει να είναι μόνο ξύλινη και εκεί θα πρέπει να αφήσει ο ιδιοκτήτης το τρακτέρ του αξίας πολλών  εκατομμυρίων. Το μόνο που αναφέρεται σε σχέση με οικονομική πρόοδο είναι κάποια αόριστη οικοτουριστική ανάπτυξη, χωρίς καμιά πρόβλεψη ώστε τα τυχόν κέρδη από τον οικοτουρισμό να περιέλθουν σε όσους είχαν απώλεια εισοδήματος λόγω των νέων περιβαλλοντικών περιοριστικών όρων. Πιθανόν η εμπλοκή της Αυτοδιοίκησης κύρια πρώτου, αλλά και δευτέρου βαθμού να είναι σε τεχνική θέση για διάχυση των πιθανών εσόδων προς όφελος της τοπικής κοινωνίας.
Το παραπάνω όμως δεν αποτελεί μέρος της εφαρμογής της προστασίας σε μια περιοχή. Σύμφωνα με την πρόσφατη νομοθεσία σε κάθε προστατευόμενη περιοχή πρέπει να υπάρχει Φορέας Διαχείρισης, και σε αρκετές έχει ήδη δημιουργηθεί. Δυστυχώς η λογική που βλέπουμε στις ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες, οι οποίες με τη σειρά τους αποτελούν τη βάση για τη σύνταξη Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων (ΚΥΑ) είναι παράδοξα λανθασμένη. Θεωρώντας ότι μέσω της προστασίας μπορεί να έρθουν και έσοδα, τα έσοδα αυτά πρέπει να επανεπενδυθούν και πάλι για την προστασία και για την οικονομική υποστήριξη των λειτουργικών εξόδων των νεοσύστατων φορέων διαχείρισης. Ο αγρότης ή ο κτηνοτρόφος, ή ο ιδιοκτήτης γης, που άμεσα θίγεται από τους περιορισμούς και απαγορεύσεις δεν εμπλέκεται ούτε αναφέρεται στα αναπτυξιακά σχέδια. Το μόνο ίσως που αφήνεται να εννοηθεί είναι ότι στο πλαίσιο της λειτουργίας της οικονομίας της αγοράς μπορεί να εγκαταλείψει την κύρια αγροτική δραστηριότητα και να γίνει υπάλληλος σε κάποια οικοτουριστική μονάδα ή αν έχει λεφτά να ανοίξει μια δική του. Και τότε να περιμένει…μήπως έρθουν οι οικοτουρίστες.
Θεωρώ ότι η λογική που πάει να επικρατήσει στη χώρα μας για τις προστατευόμενες περιοχές είναι μακριά από το σφυγμό και τις ιδιαιτερότητες των ίδιων των περιοχών. Οι σπασμωδικές και αιφνιδιαστικές κινήσεις, οι «ξαφνικά καθοριστικές» ημερομηνίες όπου σε 20 μέρες ένα Νομαρχιακό Συμβούλιο πρέπει να αποφασίσει για τη τύχη του Νομού, χωρίς καν οι νομαρχιακοί σύμβουλοι να έχουν διαβάσει τη μελέτη που καθορίζει πλήθος περιορισμών δεν αντέχουν σε κριτική. Και η πολύ-εξαγελλόμενη κοινωνική συναίνεση πάει περίπατο.
Αν όντως η προστασία αποτελεί προτεραιότητα για την Πολιτεία, αν όντος βασικά άρθρα του Συντάγματος για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος θέλουμε να τα εφαρμόσουμε και να τα υπερασπιστούμε, τότε αυτό πρέπει να γίνει με γενναίο και αποφασιστικό τρόπο. Και γενναίο δεν σημαίνει η Αθήνα αποφασίζει και η επαρχία γνωμοδοτεί, ούτε σημαίνει περιορισμούς χωρίς αντισταθμιστικά οφέλη. Αυτό αντιλαμβάνεστε ότι είναι αυταρχισμός.
Γενναίο και ορθό είναι η διαχείριση αυτών των περιοχών με σεβασμό στη φύση και στον άνθρωπο. Γενναίο είναι όσοι θίγονται να αποζημιώνονται. Για τα αντισταθμιστικά οφέλη έχει αναπτυχθεί σε όλο τον κόσμο μια τεράστια θεωρία. Κινείται στο πνεύμα των επιδοτήσεων και των αποζημιώσεων. Κινείται στη λογική ότι οι θιγόμενοι πρέπει να αποζημιώνονται από αυτούς που επωφελούνται. Και στην περίπτωση της προστασίας της φύσης αυτοί που ωφελούνται είναι το σύνολο. Και για αυτό σε άλλα κράτη θεσπίζονται νόμοι για τα αντισταθμιστικά οφέλη. Δίνονται αποζημιώσεις, δίνονται ειδικά φορολογικά κίνητρα, γίνονται φοροαπαλλαγές ή μπαίνουν πρόσθετοι φόροι (πράσινοι φόροι) που πληρώνει το σύνολο ώστε με τα έσοδα αυτά το κράτος να αποζημιώνει τους χρήστες και τους ιδιοκτήτες των φυσικών περιοχών.
Ειδάλλως αυτό που κάνουμε στην Ελλάδα είναι αυτό που εύστοχα λέμε στην καθομιλουμένη «τζάμπα μάγκες». Με τις περιουσίες των άλλων κτίζουμε εθνικά πάρκα, το δε εθνικό κεφάλαιο που πάμε να δημιουργήσουμε το προορίζουμε για άλλους εκτός των τοπικών κατοίκων. Οι κάτοικοι αυτών των περιοχών και οι έως τώρα ασκούμενες δραστηριότητες είναι υπεύθυνες που οι περιοχές αυτές διατηρούν και σήμερα σπουδαία οικολογικά γνωρίσματα, που εντυπωσιάζουν τον επιστημονικό κόσμο αλλά και τον απλό αστικό πληθυσμό. Και η επιβράβευση αυτών των κατοίκων ποια είναι; Οι περιορισμοί και οι απαγορεύσεις χωρίς αποζημιώσεις, η ανάπτυξη για αυτούς αλλά χωρίς αυτούς. Αν η Ευρώπη κατάφερε και αλλοίωσε τη φυσιογνωμία των περιοχών της, στην Ελλάδα οι παραδοσιακές δραστηριότητες έδιναν το στίγμα της αρμονικής συνύπαρξης με τη Φύση. Αν οι Ευρωπαίοι θεωρούν ότι πρέπει οι ελληνικές φυσικές περιοχές να προστατευθούν ας πληρώσουν όχι όμως σε μελέτες και μελετητές, αλλά σε αντισταθμιστικά μέτρα  προς όφελος των τοπικών κοινωνιών.
Οι αρχές της ολοκληρωμένης διαχείρισης της φύσης δεν αποκλείουν καμιά δραστηριότητα. Τεκμηριώνουν ρυθμίσεις και προσαρμογές προς όφελος του περιβάλλοντος και των κατοίκων που το διαβιούν. Πέρα από τις περιβαλλοντικές επιστήμες έρχεται το Κράτος και καταρτίζει πολιτικές που διασφαλίζουν την κοινωνική και οικονομική ζωή των κατοίκων. Δυστυχώς αυτό που βλέπουμε τα τελευταία δέκα χρόνια είναι ένας αυταρχισμός, μια προσβλητική αγνόηση των τοπικών δραστηριοτήτων, μια υπερβολή στο λόγο και στα προτεινόμενα μέτρα προστασίας. Όταν στη Μεγάλη Βρετανία υπάρχει νόμιμα μέσα σε περιοχή Natura 2000 ένα μεγάλο πυρηνικό εργοστάσιο, δεν κατανοούμε τον οικονομικό αποκλεισμό που κάποιοι προτείνουν στον αγρότη της Θράκης και της Μακεδονίας.
Μακριά από την κοντόφθαλμη θεώρηση της στείρας προστασίας τα επιστημονικά συγγράμματα άλλα τονίζουν. Σε πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου του St. Gallen και του Ινστιτούτου Οικονομίας και Περιβάλλοντος της Ελβετίας, που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, διατυπώνεται σαφώς πως οι φυσικοί πόροι διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες:
• ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι
• μη ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι
• φυσικοί χώροι ανθρώπινων δραστηριοτήτων
Η  τελευταία αυτή κατηγορία αποτυπώνει τη συνύπαρξη των ανθρώπινων δραστηριοτήτων με το φυσικό περιβάλλον. Θεωρεί πως ο κάθε τόπος είναι ένας πόρος και για τον άνθρωπο και ένα κεφάλαιο για ζωή και οικονομική ανάπτυξη. Η ένταση και οι εναλλακτικές επιλογές στις ασκούμενες δραστηριότητες πρέπει να συμβάλλουν στην κατεύθυνση της αειφορίας. Υπερτονίζει όμως αυτή η μελέτη πως πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες είναι μοναδικές και δεν μπορούν να υποκατασταθούν. Η σωστή εκτίμηση και προσέγγιση αυτών των δραστηριοτήτων είναι η ασφαλής οδός για αποφυγή των τοπικών αντιδράσεων και εξασφάλιση της τοπικής συναίνεσης και αποδοχής.
Γιατί πρέπει κάποτε να γίνει κατανοητό πως οι ντόπιοι είναι μόνιμοι, και αυτοί πρέπει να είναι οι συνεργάτες και οι πραγματικοί προστάτες του φυσικού περιβάλλοντος. Όσο αντιμετωπίζονται με υπεροψία, με τη λογική των οικονομικών αποκλεισμών και περιορισμών τόσο τα σχέδια για προστασία θα αποτελούν «ουρανοκατέβατες ντιρεκτίβες» μακριά από την πραγματικότητα της ελληνικής επαρχίας. Και πρέπει κάποτε προτάσεις που περιορίζουν την οικονομική ζωή να συνδυάζονται με γενναία και ουσιαστικά αντισταθμιστικά οφέλη για τους κατοίκους.

Share.

Τα σχόλια είναι κλειστά σε αυτό το θέμα


Μετάβαση σε γραμμή εργαλείων