Τα ορτύκια του Σεπτέμβρη – Μετανάστευση, λαογραφία, κυνήγι
Ο Αύγουστος και ο Σεπτέμβριος είναι αναμφισβήτητα οι πρώτοι μήνες της έναρξης του κυνηγίου και ο καθένας τους παρουσιάζει ανάλογο κυνηγετικό ενδιαφέρον. Στις 20 του πρώτου μήνα, οι περισσότεροι παίρνουν τα χωράφια και τους κάμπους αναζητώντας συναντήσεις με ορτύκια, ενώ οι ρομαντικοί και οι λάτρεις της γρήγορης τουφεκιάς την «στήνουν» σε κανένα χωράφι με ήλιους για τρυγόνια.
Του Γρηγόρη Τσοκανά
www.kynigesia.gr
Από Οκτώβρη κι ενώ το κυνηγετικό θερμόμετρο ανεβαίνει κατακόρυφα, παράλληλα με τις ζέστες, οι λάτρεις της πέρδικας να παίρνουν τα «όρη και τα βουνά», όπως λέει ο λαός και όποιος αντέξει. Νικητής πάντα σ’ αυτές τις αναμετρήσεις πιστεύω ότι βγαίνει η αγαπημένη μας κοκκινοπόδαρη, η οποία σε λίγες ώρες κυνήγι βγάζει «off» σκύλους και κυνηγούς. Το ίδιο ισχύει και για τους «λαγάδες», οι οποίοι θα λέγαμε χαριτολογώντας, ότι είναι μία άλλη ιστορία, αλλά παραμένουν ρομαντικοί και πιστοί στο θήραμά τους. Ελάχιστοι είναι οι κυνηγοί που μετά το πέρας της λήξης του κυνηγίου του λαγού ή τις ενδιάμεσες ημέρες που δεν επιτρέπεται το κυνήγι του, να ασχοληθούν με άλλο θήραμα. Μιλάμε για έρωτα. Κανείς δεν αφήνει για παράδειγμα μια κυνηγετική ημέρα του λαγού για να πάει να κυνηγήσει μερικές μπεκάτσες που τις βγάζει ακόμα και με τα πόδια.
Όμως, το κυνηγετικό ενδιαφέρον δεν εστιάζεται μόνο στην πέρδικα και τον λαγό. Αν και ημερολογιακά, την περίοδο αυτή επιτρέπονται να κυνηγηθούν πολλά θηράματα, ωστόσο δυστυχώς τα περισσότερα αποδημητικά, που παρουσιάζουν κυνηγετικό ενδιαφέρον «είναι ακόμα στο δρόμο» . Έτσι λοιπόν, το μεγάλο κυνηγετικό ενδιαφέρον εστιάζεται στο κυνήγι του ορτυκιού στα περάσματα, που δεν είναι τίποτα άλλο από την αποδημία τους προς τις θερμότερες χώρες.
Το μεγαλύτερο μέρος των ορτυκιών φωλιάζουν στην Ευρώπη διαχειμάζει σε μια πλατιά ζώνη της αφρικανικής σαβάνας, νότια της Σαχάρας, καθώς και στις περιοχές της Αιθιοπίας και της Σομαλίας. Η χώρα μας βρίσκεται στον δεύτερο μεταναστευτικό διάδρομο της αποδημίας των ορτυκιών και περιλαμβάνει τα βαλκανικά κράτη, περνάει πάνω από την ελληνική χερσόνησο, τα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη και μέσω της Αιγύπτου και της Ανατολικής Λιβύης καταλήγει στην Αιθιοπία και τις περιοχές νότια της Ανατολικής Σαχάρας.
Τα ορτύκια κατά το ταξίδι τους πετούν χαμηλά και μάλιστα συνήθως σε χαμηλή απόσταση από την επιφάνεια της θάλασσας. Ταξιδεύουν νύχτα και περνούν χωρίς σταθμό την Μεσόγειο, με αποτέλεσμα να πέφτουν εξαντλημένα στη στεριά. Μόλις ξεκουραστούν συνεχίζουν για τον τελικό προορισμό τους. Οι κακές καιρικές συνθήκες τ’ αναγκάζουν να σταματήσουν οπουδήποτε, διότι με αντίξοο καιρό δεν μπορούν να συνεχίσουν το ταξίδι τους.
Τα περάσματα των ορτυκιών βρίσκονται στο ζενίθ τους το δεύτερο και τρίτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου και τελειώνουν μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Νοεμβρίου. Ο κύριος όμως όγκος των πουλιών περνάει από τη χώρα μας μεταξύ 10 Σεπτεμβρίου έως και 10 Οκτωβρίου. Πολλές φορές όταν ευνοούν οι καιρικές συνθήκες, τα ορτύκια μπορούν να παραμείνουν στη λεκάνη της Μεσογείου μέχρι το Δεκέμβρη και να έχουμε πράγματα μέχρι και τότε. Κάποια βέβαια κι απ’ αυτά παραμένουν στη χώρα μας για να ξεχειμωνιάσουν.
Σ’ ένα εκπαιδευτικό που πραγματοποίησα για ένα κουτάβι στην Κωπαϊδα, μήνα Ιανουάριο, με έκπληξη σήκωσα 7 ορτύκια μέσα σε λιγότερο από 1½ ώρα σε χωράφια κυρίως με πολύ χαμηλή βλάστηση.
Τα σημεία πάντως που πιάνουν τα ορτύκια είναι πάντοτε τα ίδια, γιατί από αυτά τα μέρη περνούν οι μεταναστευτικοί διάδρομοι των ορτυκιών καθώς επίσης ίδια είναι και τα μέρη απ’ όπου ξεκινούν το ταξίδι.
Όλοι έχουμε ακούσει για τα γνωστά ορτυκοτόπια του Σεπτεμβρίου. Υπάρχουν αρκετές περιοχές που εστιάζουν το κυνηγετικό ενδιαφέρον αρκετών κυνηγών. Η Ξάνθη, η Κομοτηνή, οι Σέρρες, η Χαλκιδική και ο νομός Έβρου αποτελούν τις πιο σπουδαίες περιοχές στη βόρεια Ελλάδα για τα ορτύκια του Σεπτέμβρη. Τα νότια παράλια της Αττικής όπως ο Χάρακας, τα Λεγρενά, το Θυμάρι, το Σούνιο, ακόμη και η Μακρόνησος αποτέλεσαν τα παλιά χρόνια, και εξακολουθούν να αποτελούν, μεγάλο πόλο έλξης για τους κυνηγούς των ορτυκιών. Πολλές δεκαετίες πριν, στα 1890, τότε που δεν υπήρχαν ούτε δρόμοι για να μεταβεί κάποιος στα ορτυκοτόπια του Σουνίου, πολλοί κυνηγοί με βάρκες και με ολόκληρες τις οικογένειες τους, μετακόμιζαν στην κυριολεξία στη Λαυρεωτική, στήνοντας μικρές αποικίες από σκηνές και επιδίδονταν στο κυνήγι του ορτυκιού περιμένοντας για αρκετές ημέρες το μεγάλο πέρασμα. Βέβαια τότε, 50 έως 60 τρυγόνια και καμιά 80αριά ορτύκια από το πρωί έως το βράδυ για κάθε κυνηγό, ήταν πράγμα πολύ συνηθισμένο.
Την πιο μεγάλη όμως παράδοση στο κυνήγι του ορτυκιού την κατέχει χωρίς αμφισβήτηση η μέσα Μάνη. Πόρτο Κάγιο, Ταίναρο, Οχιά, Κοκινόγια, Μιανές, είναι από τις πιο ξακουστές περιοχές της Μάνης, όπου εκεί διάλεγαν και διαλέγουν τα ορτύκια να σταματήσουν το ταξίδι τους και να ανακάμψουν τις δυνάμεις τους, προκειμένου να περάσουν στον τελευταίο τους σταθμό, την Κρήτη, πριν φτάσουν στον τελικό τους προορισμό, την Αφρικανική ήπειρο.
Το ορτύκι για τη Μάνη ήταν ένα ξεχωριστό θήραμα, το οποίο έθρεψε τις γενιές του χθες για αιώνες, αφού αποτέλεσε ένα από τα κυριότερα εισοδήματα των Μανιατών.
Λόγοι κατεξοχήν οικονομικοί τους ανάγκασαν να φτιάξουν φτηνά εργαλεία, απλά όπλα με τα οποία συλλάμβαναν τα ορτύκια, αναπτύσσοντας της επιδεξιότητά τους στα χέρια.
Ένα απ’ αυτά τα όπλα ήταν η απόχη – ειδικής κατασκευής – την οποία την έφτιαχναν από νωρίς το καλοκαίρι.
Το κυνήγι αυτό γινόταν ως εξής: σχηματιζόντουσαν ολόκληρες ομάδες, οι λεγόμενες τραπέλες, που αποτελούνταν από άτομα από διάφορα χωριά με συγγενικούς δεσμούς συνήθως μεταξύ τους. Την τραπέλα αποτελούσαν 7-8 άτομα. Ο πιο επιδέξιος κυνηγός ήταν ο αρχηγός της τραπέλας. Όταν έφταναν λοιπόν στον τόπο του κυνηγίου, οι κυνηγοί σχημάτιζαν ένα είδος παραλληλόγραμμου, στου οποίου τη μία μικρή πλευρά, παρατάσσονταν δύο καλοί κυνηγοί με τον αρχηγό στη μέση. Στις μεγάλες πλευρές του παραλληλόγραμμου παρατάσσονταν δύο κυνηγοί. Στις άλλες γωνίες του έστεκαν δύο ή και περισσότεροι κυνηγοί, που συνήθως ήταν γυναίκες και παιδιά. Όταν έδινε λοιπόν το σινιάλο ο κυνηγός, η τραπέλα προχωρούσε και με διάφορες τρόπους, κάνοντας θόρυβο, ξεφώλιαζαν από τους θάμνους τα ορτύκια, τα οποία άλλα έπιαναν με τις απόχες και άλλα τα έδιωχναν προς την άλλη πλευρά της τραπέλας, όπου τα περίμεναν έτοιμα οι άλλοι κυνηγοί για να τα συλλάβουν με την απόχη.
Ο κυνηγός έπρεπε να ήταν γρήγορος και να χειρίζεται την απόχη με δεξιοτεχνία.
Την εποχή εκείνη, οι πλαγιές της Μάνης ήταν μοιρασμένες σε διάφορες οικογένειες. Το ίδιο οι ψαρότοποι και οι βοσκότοποι. Δεν υπήρχε περίπτωση να κυνηγήσει κανείς σε βοσκότοπο άλλης οικογένειας ή χωριού. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο μπορούσε να ξεσπάσει και πόλεμος ανάμεσα στις οικογένειες.
Στο τέλος του κυνηγίου γινόταν μοιρασιά ανάμεσα στα άτομα που συμμετείχαν στην τραπέλα. Τα ζωντανά ορτύκια τα έβαζαν στα ειδικά κλουβιά και ερχόντουσαν καράβια από τον Πειραιά ειδικά γι αυτό το λόγο και τα έπαιρναν. Η τελευταία καταγραφή τραπέλας ήταν γύρω στο 1970.
Από τότε η μορφή αυτή του παραδοσιακού κυνηγίου έχει αλλάξει. Τα ορτύκια του Σεπτέμβρη έχουν πολλούς θιασώτες με αποτέλεσμα οι περιοχές που συγκεντρώνουν τα μεταναστευτικά πουλιά να κατακλύονται σήμερα από κυνηγούς που περιμένουν τα περάσματα. Η μέσα Μάνη δέχεται εκατοντάδες επισκέπτες κυνηγούς που μετά τις 10 Σεπτέμβρη ξεχύνονται στις πλαγιές της. Όσοι δεν έχουν καλά ντρεσαρισμένα σκυλιά καλύτερα να αναβάλλουν το ταξίδι τους. Η μορφολογία του εδάφους, οι θάμνοι, τ’ αγκάθια κι η κοφτερή πέτρα, ταλαιπωρούν κυνηγούς και σκύλους με αποτέλεσμα όσοι δεν είναι εξοικειωμένοι μ’ αυτό το είδος κυνηγίου να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν. Τα περάσματα έχουν λίγο-πολύ στάνταρτ ημερομηνίες, τις οποίες γνωρίζουν καλά αυτοί που κυνηγούν τη συγκεκριμένη εποχή. Όπως είπαμε οι καιρικές συνθήκες παίζουν τον πιο σημαντικό παράγοντα για τη μετακίνηση των πουλιών. Οι βόρειοι άνεμοι είναι οι επικρατέστεροι που βοηθούν τις μετακινήσεις των πουλιών.
Πάντως, όσοι βρεθείτε τον Σεπτέμβρη στη Μάνη για να κυνηγήσετε ορτύκια, κινδυνεύετε να παρασυρθείτε από τη μαγεία του απέραντου γαλάζιου που απλώνεται μπροστά σας, που σε προκαλεί με το δικό του τρόπο να παρατήσεις όπλο και φυσίγγια και να βουτήξεις στα δροσερά του νερά. Τελειώνοντας αυτό το μικρό οδοιπορικό στη μέσα Μάνη σας παροτρύνουμε να βρεθείτε εκεί και να απολαύσετε τη μοναδική αγριάδα του τοπίου και την απόκοσμη σχεδόν ηρεμία που σε μεταφέρει σε άλλες εποχές, συνδυάζοντας τις διακοπές σας με την αγαπημένη σας κυνηγετική δραστηριότητα.
1. Ο Γερολιμένας είναι μία από τις πιο ξακουστές κυνηγετικές περιοχές της μέσα Μάνης για το κυνήγι του ορτυκιού το Σεπτέμβρη.
2. Τις νότιες περιοχές της Πελοποννήσου διαλέγουν τα ορτύκια να σταματήσουν το ταξίδι τους και να ανακάμψουν τις δυνάμεις τους, προκειμένου να περάσουν στον τελευταίο τους σταθμό, την Κρήτη, πριν φτάσουν στον τελικό τους προορισμό, την Αφρικανική ήπειρο.
