«Αγρίμι» είναι η κοινή ονομασία του αρσενικού αιγάγρου στην Κρήτη, ενώ για το θηλυκό χρησιμοποιείται και η ονομασία «σανάδα». Είναι το μεγαλύτερο άγριο θηλαστικό του νησιού. Η μεγαλοπρέπεια που αποπνέει, η λεβεντιά του, η ικανότητά του να παρατηρεί χωρίς να γίνεται αντιληπτό, η ταχύτητα και τα εντυπωσιακά κέρατα του είναι τα χαρακτηριστικά που αγαπήθηκαν από τους κατοίκους του νησιού και το έκαναν σύμβολο της Κρήτης, της αδούλωτης κρητικής ψυχής.
Η έντονη θήρευση κατά τη διάρκεια των πρώτων πέντε δεκαετιών του 20ού αιώνα με την εισαγωγή και την εξάπλωση της χρήσης των πυροβόλων όπλων και η αλλαγή των βιοτόπων, λόγω των επεμβάσεων του ανθρώπου, είναι οι βασικοί λόγοι της μείωσης του πληθυσμού και της εξαφάνισης του αγριμιού από περιοχές της Κρήτης.
Ήδη απ’ το 1913 αναφέρονται μόνο στα Λευκά Όρη. Το 1952 ο πληθυσμός τους εκτιμήθηκε (μάλλον υπερβολικά αυστηρά) σε 100 άτομα. Μετά την ανακήρυξη της Σαμαριάς σε Εθνικό Δρυμό παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού. Σήμερα ο πληθυσμός εκτιμάτε από 500 έως 4000 ζώα, χωρίς αναφορά σε κανένα στοιχείο δημογραφίας. Η μεγάλη απόκλιση των εκτιμήσεων αποδεικνύει ότι δεν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός των ζώων που μπορεί να υπάρχουν στον Εθνικό Δρυμό Σαμαριάς αλλά και στη ευρύτερη περιοχή των Λευκών Ορέων (Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, 1996). Επιπρόσθετα ποτέ δεν έγινε συστηματική μελέτη για το σκοπό αυτό.
Ως σημαντικότεροι κίνδυνοι που απειλούν τον πληθυσμό αναφέρονται:
- Οι θανατώσεις – οι πυροβολισμοί – η λαθροθηρία
- Ο υβριδισμός με οικόσιτες κατσίκες (φουριάρικες)
- Ο κατακερματισμός των ενδιαιτημάτων τους από διανοίξεις δρόμων
- Η ενδογαμία (αποτελεί κίνδυνο λόγω του μικρού πληθυσμιακού μεγέθους)
Η προστασία του αγριμιού
Πολλές μαρτυρίες, όπως αυτή του Aubyn Trevor – Battye, καταδεικνύουν ότι το κυνήγι του αγριμιού ήταν ελεύθερο στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, μία πράξη φυσιολογική για τους κατοίκους της Σαμαριάς. Το ίδιο ίσχυε και για τους κυνηγούς θηραμάτων. Μια πράξη που έτεινε όμως στην εξαφάνιση του είδους, καθώς τα αγρίμια ολοένα και λιγόστευαν.
Οι πρώτες προσπάθειες προστασίας
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι πρώτοι που ενεργοποιήθηκαν σχετικά με το θέμα της προστασίας του κρητικού αιγάγρου ήταν τα μέλη του Συνδέσμου Κυνηγών Χανίων. Ο Σύλλογος το 1928 «…προμηθεύθηκε από τους βοσκούς των Σφακιών επί πληρωμή μικρά αγρίμια τα οποία επί μακρά έτη έθρεψε εις το Αγροκήπιον Σούδας με δαπάνας του και σε συνεργασία με τη Δασική Υπηρεσία. Εν συνεχεία τα μετέφερε στη νησίδα “Άγιοι Θεόδωροι” ή “Θοδωρού”, όπου ιδρύθηκε το πρώτον και μεγαλύτερον εκτροφείον κρητικού αιγάγρου στην Κρήτη».
Η Μαρία Στ. Βίγλη με το παιδί της και το αγριμάκι της (από το βιβλίο Το αγρίμι της Κρήτης, Α. Πλυμάκη)
Την πρώτη αυτή ενέργεια ακολούθησαν και άλλες από φορείς, ντόπιους και ξένους, αλλά και από ιδιώτες. Είναι συγκινητική η προσπάθεια του Θεόδωρου Βίγλη, ο οποίος, αν και ζούσε στην Αθήνα, προσπαθούσε με όλες του τις δυνάμεις να κινητοποιήσει τους Κρητικούς για την ανάγκη διάσωσης του αγριμιού.
Στις 23 Απρίλη του 1935, στο πανηγύρι του Αη -Γιώργη Σαμαριάς, ο Βίγλης πρότεινε στους προσκυνητές που βρίσκονταν εκεί να ορκισθούν στην εικόνα του Αγίου Γεωργίου ότι δεν θα πειράξουν κανένα αγρίμι για τα επόμενα τέσσερα χρόνια αλλά και θα καταγγέλλουν στην αστυνομία εκείνον που θα παραβαίνει αυτήν την αρχή. Ο όρκος τηρήθηκε επιμελώς, μέχρι τον ερχομό των δύσκολων ημερών του πολέμου του ’40.
Διεθνές και ελληνικό ενδιαφέρον μετά τον πόλεμο
Μετά τον πόλεμο, το διεθνές ενδιαφέρον για την προστασία του κρητικού αιγάγρου αναζωπυρώθηκε. «.. .στο φύλλο 6-1-1955 της εφημερίδας του Αγίου Νικολάου Λασιθίου δημοσιεύεται σημείωμα με τίτλο: “…Μεγάλο ενδιαφέρον των ξένων για τα Κρητικά αγρίμια…”, όπου αναφέρονται οι ενέργειες του Φάρμαρ (Hugo Farmar, Άγγλος ερευνητής) ως απεσταλμένου φιλικών οργανώσεων Βρετανίας και Αμερικής για να ερευνήσει τα της προστασίας του αγριμιού… Στην προσπάθεια προστασίας των αγριμιών την περίοδο αυτή πήραν μέρος και οργανώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών… καθώς και η διεθνής οργάνωση για τη διατήρηση της φύσεως και η αγγλική Fauna Preservation Society…».
Στο τεύχος Μαρτίου του 1954 του περιοδικού Το Βουνό, έκδοση του Ορειβατικού Συνδέσμου Αθηνών, ανακοινώνεται ότι η Διεύθυνση Δασών της Γενικής Διοίκησης Κρήτης αποφάσισε, τον Μάιο του 1953, να προχωρήσει στο διορισμό θηροφύλακα στα Λευκά Όρη για την προστασία των αίγαγρων. Ήταν μια πράξη καλής θέλησης από την αρμόδια αρχή, αν και ελλιπής για διάφορους λόγους «Αν οι Κρητικοί δεν το πάρουν στο φιλότιμο να προστατεύσουν οι ίδιοι το μοναδικό αυτό είδος αιγάγρου, δεν υπάρχουν πολλές ελπίδες να διασωθεί», σημειώνει ο συντάκτης του άρθρου.
Δραστικά μέτρα προστασίας
Στο τεύχος όμως του Σεπτεμβρίου του 1956, και σε άρθρο με τίτλο «Ζωηρή κίνησις δημιουργήθηκε τελευταίως στην Κρήτη για την προστασία του αιγάγρου», γίνεται λόγος για τις ενέργειες της Εισαγγελίας του Εφετείου Κρήτης και συγκεκριμένα του Αντιεισαγγελέα Εφετών Γεώργιου Γιαννακόπουλου, ο οποίος «εξέδωσε (κατά τα έτη 1955-1956) σειράν εγκυκλίων, διαταγών, οδηγιών προς αρχές, συλλόγους, σχολεία των περιοχών κ.λπ. για την προστασία του αγριμιού». Στο ίδιο άρθρο αναφέρονται, η σύσκεψη που έγινε με πρωτοβουλία της Νομαρχίας Χανίων και του Αντιεισαγγελέα στις 15/9/1956, για το ίδιο θέμα, και η εκστρατεία διαφώτισης των κατοίκων των χωριών των Σφακιών. Επίσης, γίνεται μνεία για τα ειδικά φυλλάδια που εξέδωσε το 1957, για τον αίγαγρο και τη διάσωσή του, η Ένωση Ορειβατών Φυσιολατρών Χανίων
Το πρωτόκολλο τιμής
Ο Θεόδωρος Βίγλης με το αγριμάκι του (από το βιβλίο Το αγρίμι της Κρήτης, Α. Πλυμάκη)
Όλη η παραπάνω κινητοποίηση συνοδεύτηκε, στις 27-7-1957, από την υπογραφή πρωτοκόλλου τιμής από τους κατοίκους της Αγίας Ρουμέλης. Στο έγγραφο αυτό οι Αγιορουμελιώτες δήλωναν δημοσίως ότι γι’ αυτούς είναι ζήτημα τιμής η προστασία του αιγάγρου. Το συγκεκριμένο σύμφωνο ήταν ο προάγγελος ενός ευρύτερο, πρωτοκόλλου που υπογράφηκε στις 7 Απριλίου του 1960 από τους κάτοικοι των χωριών της Αγίας Ρουμέλης και της Σαμαριάς Σφακιών. Παραθέτουμε εδώ ένα απόσπασμα του, όπως το καταγράφει στο πολύτιμο βιβλίο του για το αγρίμι ο Αντώνης Πλυμάκης. Ως δείγμα ενός καταγεγραμμένου – άγραφου νόμου: «… ΔΙΝΟΜΕΝ ΤΟΝ ΛΟΓΟΝ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΜΑΣ ότι όχι μόνο δεν θα κυνηγήσωμεν το ζώον τούτο, αλλά απεναντίας θα το προστατεύσωμεν, και πας όστις θα επιχειρήση να εξοντώση τούτο θα τον καταγγέλλωμεν πάραυτα εις τας αρμοδίας του τόπου Αρχάς. Τέλος, η υπογραφή μας επισφραγίζει τον δοθέντα προς Υμάς Λόγον». Ακολουθούσαν 31 υπογραφές.
Η επερώτηση των βουλευτών της ΕΔΑ
Ωστόσο, και πριν από την υπογραφή του παραπάνω πρωτοκόλλου, οι ενέργειες για την προστασία του αιγάγρου είχαν ήδη φτάσει στην Ελληνική Βουλή. Στις 4 Μαρτίου του 1960, ο υφυπουργός Γεωργίας Δ. Θανόπουλος, απαντώντας σε ερώτηση των βουλευτών της ΕΔΑ I. Κοντουδάκη, Κ. Χιωτάκη και Γ. Παπαγεωργίου σχετικά με το θέμα της προστασίας του κρητικού αιγάγρου, και μετά από ειδική έρευνα όπως φαίνεται στην έκθεση του Δασάρχη Χανίων Α. Μπλέτα, κατέληγε: «Η Υπηρεσία εξ ετέρου δεν θα είχεν αντίρρησιν της κηρύξεως της περιοχής ταύτης (Φαράγγι Σαμαριάς κ.λπ.), όπου διαβιοί ο αίγαγρος, ως Εθνικού Πάρκου, κατ’ εφαρμογήν του Α.Ν. 856 /1937. Το θέμα τούτο όμως δεν είναι απλούν,… ως σχετιζόμενον και με έτερα προβλήματα λίαν σοβαρά, κοινωνικής σημασίας». Τα προβλήματα αφορούσαν τους κατοίκους της περιοχής και την εκμετάλλευση της γης από αυτούς.
Η ίδρυση του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς ως μέτρο προστασίας του αγριμιού
Σχεδόν τρία χρόνια αργότερα, στις 6 Νοεμβρίου του 1962, ο Παύλος, Βασιλεύς των Ελλήνων, υπέγραψε το Β. Διάταγμα υπ’ αριθμ. 781 «Περί ιδρύσεως Εθνικού Δρυμού επί των Λευκών Ορέων της Νήσου Κρήτης». Ήταν λοιπόν ο κρητικός αίγαγρος η βασική αιτία για τη δημιουργία του συγκεκριμένου Εθνικού Δρυμού. Η δημιουργία του Εθνικού Δρυμού έδωσε στο αγρίμι της Κρήτης τον τόπο του, όπου μακριά από τους λαθροθήρες και τον κίνδυνο της επιμειξίας με το κοινό κατσίκι μπορεί να ζει με σιγουριά.
(Απόσπασμα από κείμενο των
Χαρίκλεια Καργιολάκη, Παρασκευή Νούσια, Ελένη Καρπαθάκη
Από έκδοση του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς)
