Η απώλεια της αυτάρκειας .Tο παράδειγμα της Θεσσαλίας

0

(Απόσπασμα από το βιβλίο :
«Ο Ανθρωπολογικός Τύπος της Αποανάπτυξης-Τοπικοποίησης»
Των Γιώργου Κολέμπα και Γιάννη Μπίλλα από τις «Εκδόσεις των συναδέλφων»)

Στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας, στη λεκάνη απορροής των νερών του όρους Κόζιακα και ανάμεσα στις αγροτικές κοινότητες Κόκκινου Πύργου, Αγίων Αποστόλων, Ρογγίων, Διπόταμου και Πυργετού, βρίσκονται οι φλέβες (κανάλια) με τρεχούμενο νερό ήπιας ροής. Οι φλέβες δημιουργήθηκαν κυρίως από φυσικές πηγές (ανάβρες), που με τον καιρό διανοίχτηκαν από τους αγρότες, διοχετεύοντας σε αυτές το νερό της βροχής και των αρτεσιανών. Ο μικρός αυτός υγροβιότοπος αποστραγγίζει το νερό της περιοχής, κάνοντας τη γη καλλιεργήσιμη,  επικοινωνώντας με τον Κουμέρκη και τον Αγιαμονιώτη ποταμό, οι οποίοι, με τη σειρά τους, συνδέονται με τους παραποτάμους του Πηνειού, Ανάποδο και Σαλαμπριά.

Ως τις αρχές της δεκαετίας του ’80 ζούσαν στον υγροβιότοπο των φλεβών ψάρια (αγάδες και μυλωνάκια), καραβίδες, καβούρια, χέλια, βίδρες και νερόκοτες. Παράλληλα, υπήρχε μια τοπική διατροφική αυτάρκεια των αγροτών, βασιζόμενη στα οικόσιτα ζώα (κότες, πάπιες, γουρούνια, αρνιά, κατσίκια και αγελάδες) και στους κήπους που όλοι, μα όλοι, καλλιεργούσαν, ενώ συμπλήρωναν τα γεύματά τους με ψάρια και καραβίδες που ψάρευαν στις φλέβες και τα ποτάμια.
Οι τοπικές αγροτικές κοινωνίες είχαν προσαρμόσει τον τρόπο ζωής τους στο υπάρχον φυσικό περιβάλλον, δίνοντας δείγματα ανακύκλωσης, κυκλικής εναλλαγής καλλιεργειών, αυτάρκειας, προστασίας της βιοποικιλότητας, οικολογίας, μέτρου, σεβασμού στο περιβάλλον, ανεξαρτησίας από εισροές, όλα αυτά, ενδεχομένως, χωρίς να γνωρίζουν καθόλου αυτές τις έννοιες.
Πέρα από την αυτάρκεια (οικονομική και διατροφική) που παρείχαν τα κατοικίδια ζώα στους αγρότες, οι κοπριές τους χρησίμευαν λίπασμα για τους κήπους. Με τα περισσεύματα των κήπων (από τα παζάρια) τάιζαν τα οικόσιτα ζώα τους. Παράλληλα, κρατούσαν και αντάλλασσαν ντόπιους σπόρους φυτών, εξασφαλίζοντας ποικιλία γεύσεων.

Βοσκότοποι (λιβάδια), κήποι, καλλιέργειες (σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι, τριφύλλι) εναλλάσσονταν κατά καιρούς στην καλλιέργεια διατηρώντας τη γη παραγωγική και υγιή. Με τα γέρικα ξύλα από τους φυσικούς φράχτες (λεύκες, αγριολεύκες, φτελιές, ιτιές) ζέσταιναν τα σπίτια τους το χειμώνα, ενώ οι περισσότεροι φρόντιζαν και ένα μικρό αμπέλι για τις χαρές και τις λύπες της ζωής.
Εκεί, στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τις αρχές της δεκαετίας του ’80, εισβάλλει στην οικονομία της υπαίθρου η ονομαζόμενη «πράσινη ανάπτυξη», έχοντας ως κυρίαρχο στοιχείο την υποταγή του περιβάλλοντος και των αγροτών στην εντατικοποίηση της παραγωγής και στο μύθο της συνεχούς μεγέθυνσης. Μονοκαλλιέργειες καρπουζιών, καπνού, καλαμποκιού και κυρίως βάμβακος ισοπεδώνουν κάθε σπιθαμή γης. Δέντρα κόβονται, ανεμοφράκτες γκρεμίζονται, μπροστά το τρακτέρ ψεκάζει με ζιζανιοκτόνα, ακολουθεί το χημικό λίπασμα και, στη συνέχεια, η σπορά με καινούργιους υβριδικούς σπόρους. Αργότερα ακολουθούν κι άλλοι ψεκασμοί με ζιζανιοκτόνα (για τα χορτάρια) και με εντομοκτόνα για «τα βλαβερά» έντομα.
Χιλιάδες τόνοι χημικών λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων, εντομοκτόνων και παρασιτοκτόνων ρίχνονται στην αγροτική γη. Το νερό της βροχής και του ποτίσματος ξεπλένει τα υπολείμματα των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων. Οι φλέβες κιτρινίζουν από τα ζιζανιοκτόνα, ενώ το νερό της φλέβας, λόγω της ήπιας ροής, «κρατάει» για μέρες τα φυτοφάρμακα. Οι αγάδες ψοφάνε, οι καραβίδες και τα χέλια εξαφανίζονται, η υπόλοιπη υδρόβια ζωή (νερόκοτες, βίδρες, νεροχελώνες) και τα πουλιά εγκαταλείπουν τις φλέβες λόγω έλλειψης
τροφής. Ο υδροφόρος ορίζοντας γεμίζει νιτρικά.
Σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Νικήτα Μυλόπουλο, στην ευρύτερη περιοχή, σε ετήσια βάση, χρησιμοποιούνται 230.000 τόνοι  λιπάσματα και 2.000 τόνοι φυτοφάρμακα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο αγρότης να χάσει την επαφή με τον κύκλο ζωής της γης. Υιοθετεί τη γραμμική αντίληψη για την παραγωγή και χάνει την αυτάρκειά του. Επιδοτήσεις ρέουν άφθονες, πολυεθνικές αγροχημικών, τράπεζες
και εταιρείες παραγωγής αγροτικών μηχανημάτων κάνουν χρυσές δουλειές.
Για λόγους marketing, οι εταιρείες ονομάζουν φυτοφάρμακα τα εντομοκτόνα, τα ζιζανιοκτόνα και τα παρασιτοκτόνα που παράγουν.

Η Ελλάδα, από την ένταξή της στην ΕΕ, έλαβε 120 δις ευρώ σαν επιδοτήσεις. Από τα λεφτά αυτά, τα 51,3 δις επέστρεψαν στις εταιρείες της Δ. Ευρώπης, που προμηθεύουν τόσα χρόνια τη χώρα με εξοπλισμό, μηχανήματα και πρώτες ύλες (εφημερίδα Ελευθεροτυπία 17/10/2010).
Το ΑΕΠ της χώρας μεγαλώνει, μεγαλώνοντας συγχρόνως και η εξάρτηση από τις πολυεθνικές αγροχημικών προϊόντων. Οι σπόροι κάθε χρόνο αγοράζονται, οι ίδιες πολυεθνικές εταιρείες που παράγουν τους σπόρους-υβρίδια παράγουν και τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα (στις μέρες μας είναι πάλι οι ίδιες οι εταιρείες που προωθούν την καλλιέργεια των μεταλλαγμένων).Αγοράζονται μεγαλύτερα και βαρύτερα γεωργικά μηχανήματα, η γη οργώνεται όλο και πιο βαθιά, ρίχνονται περισσότερα λιπάσματα και φυτοφάρμακα, η αγροτική παραγωγή αυξάνεται, ενώ ταυτόχρονα μεγαλώνει το χρέος των αγροτών στις τράπεζες. Με στοιχεία της Αγροτικής Τράπεζας, το 70%της αγροτικής γης είναι υποθηκευμένο.

Κάποια στιγμή, η ύβρις της διαρκούς μεγέθυνσης δείχνει τα όριά της. Η απόδοση της αγροτικής γης, παρόλο που διπλασιάζεται η ποσότητα του λιπάσματος, μένει η ίδια και μειώνεται.
Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης, 55.000 στρέμματα στη Θεσσαλία βρίσκονται στο στάδιο της ερημοποίησης, που σημαίνει νεκρή γη· όσο και να τη λιπαίνεις, δεν αποδίδει πια. Οι τιμές των αγροτικών προϊόντων κατρακυλούν, τα προϊόντα μένουν απούλητα. Οι γκουρού της διαρκούς ανάπτυξης προσπαθούν να στρέψουν τους αγρότες στην καλλιέργεια μεταλλαγμένων (GMO) και ενεργειακών φυτών (βιοκαύσιμα), διατηρώντας ανέπαφο το ίδιο μοντέλο παραγωγής.
Στο μεταξύ, οι αγρότες μετρούν απώλειες. Η ύπαιθρος εγκαταλείπεται, η βιοποικιλότητα βρίσκεται σε κίνδυνο, εξαφανίζεται ο πλούτος των ντόπιων ποικιλιών, φυτών και ζώων, τα ύδατα υπεραντλούνται και μολύνονται, ενώ σημειώνεται κατακόρυφη πτώση του υδροφόρου ορίζοντα. Στις πεδιάδες της Θεσσαλίας, οι γεωτρήσεις φτάνουν πια στα 350 μέτρα βάθος. Την ίδια στιγμή, οι ποταμοί νεκρώνουν, υγροβιότοποι καταστρέφονται, και ο Πηνειός,
σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γίνεται ο δεύτερος πιο μολυσμένος ποταμός στην Ευρώπη μετά τον Πάδο της Ιταλίας.
Η λίμνη Κάρλα αποξηράνθηκε και μαζί της χάθηκε και ο παραλίμνιος πολιτισμός και το ευεργετικό για τη Θεσσαλία μικροκλίμα της. Σήμερα, με τη μερική της επανασύσταση, κάθε προσπάθεια για εμπλουτισμό της λίμνης με υδρόβια ζωή (ψάρια, ψαροπούλια κ.λπ.) αποτυγχάνει εξαιτίας του μολυσμένου με βαρέα μέταλλα
νερού του Πηνειού, που μεταφέρονται στους ταμιευτήρες της.
Οι αγρότες του παραδείγματος «αναπτύχθηκαν». Η ανάπτυξή τους εξαφάνισε τα ψάρια (την τροφή τους) με τη χρήση των φυτοφαρμάκων, μόλυνε τους ποταμούς, και αυτοί με τη σειρά τους μόλυναν τη θάλασσα. Έτσι, οι αγρότες μας, με τα κέρδη της ανάπτυξης, αγοράζουν πια τα ψάρια τους, τα οποία έχουν μεγαλώσει με ένα μέρος των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων που οι ίδιοι χρησιμοποίησαν για να «αναπτυχθούν», φαύλος κύκλος δηλαδή. Τo Ιερατείο της διαρκούς ανάπτυξης τους λέει να μην ανησυχούν, θα «εκτρέψουμε» τον Αχελώο. Σύσσωμη η πολιτική ηγεσία του τόπου τάσσεται υπέρ της εκτροπής του Αχελώου και υπέρ της αέναης ανάπτυξης. Ο παραγωγισμός, ως συστημική υπερκομματική ιδεολογία, κυριαρχεί σχεδόν παντού.
Άνθρωποι που παράγουν με τον τρόπο των αγροτών του παραδείγματός μας υιοθετούν – εν αγνοία τους άραγε;– και το ανάλογο νόημα ζωής που προβάλλει η διαρκής καπιταλιστική ανάπτυξη. «Παρήγαγε με όποιον τρόπο μπορείς για να αυξήσεις την παραγωγή σου, μη νοιάζεσαι για το φυσικό περιβάλλον, μη δείχνεις καμία αλληλεγγύη στις επερχόμενες γενεές.
Αδιαφόρησε για τις επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων που θα χρησιμοποιήσουν τα  προϊόντα που παράγεις». Η ηθική του καπιταλισμού σε όλο της το μεγαλείο της! Όσο για την πείνα στον Τρίτο Κόσμο, μην ανησυχείτε. Οι εταιρείες των μεταλλαγμένων ετοίμασαν ένα ένζυμο που θα επιτρέπει στους φτωχούς να χωνεύουν το χορτάρι και τα φύλλα των δέντρων.
Την ίδια στιγμή, τα βοοειδή στην Ευρώπη επιδοτούνται με δύο ευρώ ημερησίως, που είναι το κατά κεφαλήν εισόδημα της συντριπτικής πλειοψηφίας των χωρών του Τρίτου Κόσμου.
Το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού (ΗΠΑ) καταναλώνει το 25% της παγκόσμιας παραγόμενης ενέργειας.23 Αν όλες οι χώρες αποκτήσουν το ίδιο επίπεδο ανάπτυξης, παραγωγής και κατανάλωσης με τις ΗΠΑ, χρειαζόμαστε 3 με 4 πλανήτες ακόμα. Ο δικός μας αγρότης έχασε τους αγάδες του και την αυτάρκειά του, ο κάτοικος του βιομηχανικά αναπτυγμένου βορρά κάθισε να αγναντέψει τα αστέρια και αντίκρισε έντρομος την τρύπα του
όζοντος.
Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Ζίγκμουντ Μπάουμαν «ο καπιταλισμός είναι ένα παρασιτικό σύστημα. Μπορεί να ευημερεί μόνον όταν βρίσκει έναν οργανισμό, τον οποίο δεν έχει ακόμη εκμεταλλευτεί, καταστρέφοντάς τον». Επιβιώνει δημιουργώντας διαρκώς ανάγκες, στην περίπτωσή μας σπόρους, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, αγροτικά μηχανήματα. Γίνεται έτσι αντιληπτό ότι η αυτάρκεια των παραπάνω αγροτικών κοινοτήτων ήταν εμπόδιο στα σχέδιά τους (είναι ενδεικτικό ότι καμία επιδότηση δεν δίνεται στους αγρότες εάν δεν έχουν τα
περίφημα καρτελάκια αγοράς υβριδικών σπόρων). Βασίζεται (ο καπιταλισμός) στην υπερπαραγωγή και την υπερκατανάλωση, καταστρέφοντας, σύμφωνα με τον Μαρξ, και τις δύο πηγές πλούτου, τη γη (καραβίδες, ψάρια και υγροβιότοποι, όπως οι δικές μας φλέβες) και τους ανθρώπους (αγρότες και αγροτικές κοινότητες εν προκειμένω).
Εκτός αυτού, το οικολογικό όριο της περατότητας των φυσικών πόρων και η μόλυνση του περιβάλλοντος δεν ήταν τόσο εμφανή στα χρόνια του Μαρξ. Μια νέα αντίθεση, πέραν της αντίθεσης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής (και λόγω της παγκοσμιοποίησης), γίνεται περισσότερο από ποτέ κυρίαρχα εμφανής. Είναι η αντίθεση ανθρώπου-φύσης.
Έτσι λοιπόν, εκτός από το ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής (που παραμένει καθοριστικό) αυτός καθαυτός ο τρόπος παραγωγής (εκτατικός, γραμμικός, βιομηχανικός, καπιταλιστικός), όπως και να τον ονομάσει κανείς, εφόσον διέπεται από την αντίληψη της διαρκούς μεγέθυνσης της παραγωγής και της κατανάλωσης, οδηγεί σε αδιέξοδο (εκτός κι αν δεχτούμε ότι ο εποικισμός άλλων πλανητών από το ανθρώπινο είδος είναι εφικτός).
Για εμάς, «η οικολογία είναι ανατρεπτική επειδή θέτει υπό αμφισβήτηση το καπιταλιστικό φαντασιακό που εξουσιάζει τον πλανήτη. Απορρίπτει το κεντρικό κίνητρο, σύμφωνα με το οποίο η μοίρα μας είναι να αυξάνουμε ασταμάτητα την παραγωγή και την κατανάλωση. Δείχνει (η οικολογία) τον καταστροφικό αντίκτυπο της καπιταλιστικής λογικής πάνω στο φυσικό περιβάλλον και στη ζωή των ανθρώπινων όντων».
Ίσως χρειαστεί ακόμα αρκετός χρόνος και προσπάθεια για να αποδομηθεί το κεντρικό φαντασιακό της διαρκούς μεγέθυνσης στον αγροτικό κόσμο και μια σειρά από αυταπάτες που καλλιεργήθηκαν, στους αγρότες κυρίως, μέσω των επιδοτήσεων των Βρυξελλών. Κυρίως χρειάζεται να γίνει εμφανής ένας άλλος τρόπος παραγωγής στους ίδιους τους αγρότες. Η άρνηση των κατοίκων των Μεγάλων Καλυβίων να επιτρέψουν την τερατώδη μεγέθυνση της πρώην ΕΛ.ΒΙ.Κ., η άρνηση της Ο.Α.Σ.Ε. (Ομοσπονδία Αγροτικών Συλλόγων Ελλάδας) στην καλλιέργεια των μεταλλαγμένων και ο αγώνας ενάντια στην εκτροπή του Αχελώου είναι κοινά στοιχεία αντίστασης και αποδόμησης της διαρκούς καπιταλιστικής ανάπτυξης.
Κοινότητες όπως το «Πελίτι», που δραστηριοποιείται στην εύρεση, συλλογή και διαφύλαξη ντόπιων σπόρων και φυτών και των αυτόχθονων αγροτικών ζώων, και τα μικρά και μεσαία αγροκτήματα (κυρίως οικογενειακής δομής), που δημιουργούνται σιγά σιγά παντού στον τόπο μας, παράγοντας τοπικά ποιοτικά αγροτικά προϊόντα, δείχνουν να ξαναπιάνουν το νήμα από το σημείο που κόπηκε.

Share.

Τα σχόλια είναι κλειστά σε αυτό το θέμα


Μετάβαση σε γραμμή εργαλείων