του Λεονάρδου Βαρθαλίτη
Φωτογράφιση βολής σε έξι διαφορετικές αποστάσεις από το στόμιο της κάνης .
Τα προβλήματα που παρουσιάζει η κυνηγετική βλητική είναι «άπειρα»! Εδώ προσεγγίζεται σε σύνοψη, η πολυπλοκότητα της βλητικής του λειόκανου, γνωστή και δυσεπίλυτη πλέον του αιώνα, αφού οι παράγοντες και οι αιτίες που επιδρούν στη τελική απόδοση της τουφεκιάς είναι αναρίθμητοι, τόσοι που στην πράξη, είναι αδύνατο να υπολογιστούν έτσι που να εξουδετερωθούν οι δυσμενείς και να ενισχυθούν εκείνοι που συντελούν στη βέλτιστη απόδοση, τουλάχιστο στο σύνολό τους!
Και μια ακόμη απλή απαρίθμηση των πιθανών περιπτώσεων και υποπεριπτώσεων καθώς και οι ερμηνείες τους, που δεν είναι προφανείς ούτε μπορούν εύκολα να αποδειχθούν, καταλήγουν σε αδιέξοδο…
Oι βλητικοί επιστήμονες αντιμετώπισαν το τεράστιο τούτο θέμα του «γιατί» και του «πώς» πάντοτε περιπτωσιακά και ποτέ στο σύνολό του και τα αποτελέσματα των πειραματισμών τους ήταν εν πολλοίς αντιφατικά.. Περί το 1970 αποδείχθηκε ότι τα σκάγια ταξιδεύουν συντονισμένα, αρμονικά και με επαναληψιμότητα μέχρι το στόχο, κάτι που κατέρριπτε τη μέχρι τότε επικρατούσα θεωρία του Στρατηγού Journee (1860) και άλλων μεταγενέστερων, που ήθελε τα σκάγια να ταξιδεύουν «ανεξάρτητα». Στις αρχές τής δεκαετίας ‘90, με τα συμπεράσματα νέων μελετών, επανήλθε η επικρατούσα αρχική θεωρία περί ανεξάρτητης κίνησης κάθε σκαγιού ξεχωριστά .
Σε τούτο τον πρόλογο θέλω να ευχαριστήσω το μακρινό μου φίλο από τις Η.Π.Α. οπλοκατασκευαστή Θεόδωρο ΡΟΣΣΟ , τον «Gun Doctor» εκλεκτό μέλος του forum, για τη συνεισφορά του σε τούτο το κείμενο!
Γενικά περί βλητικής.
Η βλητική επιστήμη μελετά την κίνηση ενός εκτοξευόμενου σώματος. Παραδοσιακά χωρίζεται σε τρείς τομείς , τήν εσωτερική βλητική πού ασχολείται με την κίνηση τών σκαγίων μέσα στην κάννη . Την εξωτερική βλητική που μελετά τη διαδρομή τών σκαγίων αμέσως μετά το στόμιο τής κάνης και την τελική βλητική που μελετά την κατανομή τών σκαγίων όταν αυτά χτυπούν στο στόχο . Πολλές πληροφορίες και πολλά συμπεράσματα εξάγονται από την κίνηση ενός βλήματος καραμπίνας , όμως όλα αυτά ισχύουν ανάλογα και για τα πιστόλια και για τα λειόκανα .
Μέχρι τη στιγμή που η κίνηση τών σκαγίων μπόρεσε να αποτυπωθεί μέσω ακτίνων Χ και σε πολύ υψηλές ταχύτητες , σε φωτογραφίες , επικρατούσαν παράδοξα συμπεράσματα και μύθοι , κατάλοιπα τών οποίων παραμένουν μέχρι σήμερα .
Στη βλητική που είναι τόσο πολύπλοκη όσα και τα γεγονότα που συμβαίνουν (και συμβαίνουν πάρα πολλά από τη στιγμή τής πυροδότησης μέχρι τή στιγμή που τα σκάγια θα φτάσουν στο στόχο τους ) , παρεμβαίνουν τόσοι πολλοί παράγοντες που για να την μελετήσουν οι επιστήμονες τη χωρίζουν σε επί μέρους υπο-τομείς συμβατικά και βάσει υποθέσεων . Ετσι εξετάζεται η κίνηση τών σκαγίων στο κενό , χωρίς αεροδυναμικές αντιστάσεις , η κίνησή τους σαν ένα βλήμα στον αέρα , η κίνησή τους γύρω από το κέντρο βάρους τους κλπ.
Αστάθμητοι και σταθεροί παράγοντες .
Μερικοί παράγοντες της βλητικής απόδοσης του λειόκανου είναι εντελώς αστάθμητοι και μονάχα συμπτωματικά μπορούμε να τους επηρρεάσουμε. Αλλοι είναι γνωστοί, με μαθηματική μάλιστα ακρίβεια, έτσι που να μπορούμε να τους «αλλοιώσουμε» στο βαθμό και στη μορφή που μας συμφέρει …
Αλλοι είναι πάγιοι – αυτοί που σχετίζονται με το όπλο, διάμετρος αυλού, στένωση , κώνος συναρμογής , κατάσταση κάνης , ομοιομορφία και ταχύτητα της καύσης της πυρίτιδας και θερμοκρασία της πυρίτιδας πριν την καύση (τα σκάγια ως ένα όριο, αφού με αύξηση τών πιέσεων της εκπυρσοκρότησης άν αυτά χάσουν τη σφαιρικότητά τους τότε τα πάντα αλλάζουν ) – κι άλλοι τόσο ρευστοί , ώστε να αλλάζουν κάθε στιγμή , όπως θερμοκρασία , υγρασία και αντίσταση του αέρα ! Το υψόμετρο που κυνηγάμε μπορεί να είναι γνωστό, αλλά όταν αλλάζει, επηρεάζει όλους τούς υπόλοιπους συντελεστές της τουφεκιάς!
Εχει διαπιστωθεί ότι είναι αδύνατο να υπάρξουν δυο όμοιες τουφεκιές – έστω κι αν η γόμωση είναι η ίδια και έχει βληθεί από το ίδιο λειόκανο. Η κανονικότητα τών πυρομαχικών αποτελεί μία άλλη πολύ σημαντική συνιστώσα προκειμένου να επιτευχθούν συγκρίσιμα αποτελέσματα .
Συγκεντρωτήρας και επιχαλκωμένα σκάγια φωτογραφημένα στα 30 μέτρα από το στόμιο τού όπλου.
Ταχύτητα σκαγιών, ανάκρουση, υγρασία και θερμοκρασία, δραστικό βεληνεκές.
Ταχύτητα, ανάκρουση, δραστικό βεληνεκές είναι μεγέθη που μπορούμε να εξακριβώσουμε μέσω δοκιμών, μόνο υπό σταθερές συνθήκες θερμοκρασίας . Η υγρασία (απαραίτητο συστατικό τής πυρίτιδας ως ένα όριο) διαδραματίζει σύμφωνα με τα πειράματα, πολύ μικρό ρόλο στην αυξομείωση της ταχύτητας των σκαγιών . Και αυτά τα μεγέθη καθορίζουν την ποιότητα της τουφεκιάς .
Η αυξομείωση της θερμοκρασίας κατά δέκα βαθμούς, έχει ως συνέπεια, την αυξομείωση κατά 7 φορές, της αρχικής ταχύτητας των σκαγιών. Επιπλέον η αυξομείωση της θερμοκρασίας δημιουργεί και μία άλλη αυξομείωση κατά 3 φορές, λόγω της αλλαγής της πυκνότητας τού ατμοσφαιρικού αέρα και της αντίστασης του κατά τη διαδρομή των σκαγιών!
Οι μεγάλοι κατασκευαστές φυσιγγίων λαμβάνουν σοβαρότατα υπόψη τους τη θερμοκρασία και κατά τη στιγμή της κατασκευής, που πρέπει να είναι 60 βαθμοί Κελσίου. Μελετούν την απόδοση τών φυσιγγίων τους αμέσως μετά την παραγωγή ( 24 ώρες μετά και έως 72 ώρες μετά), πάντα σε συνθήκες σταθερής θερμοκρασίας 60 βαθμών και σταθερής υγρασίας ώστε να βεβαιώνουν απόλυτα τη σταθερή συμπεριφορά τών πυρομαχικών τους .
Η πολύ αυξημένη (ομοίως και η πολύ μειωμένη ή ανύπαρκτη ) υγρασία μπορεί να αλλοιώσει το φυσίγγι ή τα μέρη του (καψούλι κλπ) και άρα την ποιότητα ή επάρκεια της πυροδότησης και κατά συνέπεια της τουφεκιάς! Γνωστές είναι οι διαφορές που παρουσιάζει η ίδια γόμωση, την ίδια μέρα αλλά σε διαφορετική ώρα …
Σήμερα, κατά την παραγωγή, αποδίδεται μεγάλη σημασία και στην ποιότητα της εκπυρσοκρότησης, όπου μελετούν την ποιότητα των σκαγιών τη στιγμή της έκρηξης της πυρίτιδας και της εκκίνησής τους από τη θαλάμη, πρoς την έξοδό τους από την κάνη. Γίνεται προσπάθεια να διαπιστωθεί, τι γίνεται τη στιγμή, που η επικρουστική βελόνα επικρούει το καψούλι . Ο μηχανισμός του εναύσματος αποτελεί μία άλλη «εξίσωση» πρός επίλυση …
Μεγάλη συγκέντρωση ή ισχυρή διάτρηση ;
Οι δύο βασικές ιδιότητες τής καλής βολής, η ισχύς της διάτρησης και το ποσοστό της συγκέντρωσης έρχονται σε «σύγκρουση» . Η αύξηση του ενός μεγέθους έχει ως φυσική συνέπεια τη μείωση τού άλλου. Τούτο αποδεικνύεται πειραματικά πολύ εύκολα. Γεμίζουμε τις δύο παλάμες μας με σκάγια. Με τη μία και δίχως να καταβάλουμε καμία δύναμη τα αφήνουμε να πέσουν κάτω. Αν το έδαφος είναι τέτοιο που να εμποδίζει τη κύλισή τους, τότε θα τα βρούμε μαζεμένα σε μία περιοχή. Αν με την άλλη παλάμη επαναλάβουμε απο το ίδιο ύψος, αλλά με δύναμη και στο ίδιο έδαφος, τότε θα διαπιστώσουμε ότι σκόρπισαν σε τουλάχιστον διπλάσια περιοχή… Αν επαναλάβουμε το ίδιο περισσότερες φορές και σε μεγαλύτερες αποστάσεις και με διαφορετική δύναμη κάθε φορά, θα διαπιστώσουμε, πως όσο μεγαλύτερη δύναμη ασκούμε κάθε φορά στη ρίψη τους, τόσο περισσότερο τα σκάγια διασκορπίζονται !
Ένα άλλο πρόβλημα της βλητικής, αφορά στην εξακρίβωση της συγκέντρωσης «κατά ποσοστό», γιατί αυτή εμφανίζεται διαφορετική στον ακίνητο στόχο και διαφορετική στο κινητό . Οι χρονογράφοι τών βλητικών σταθμών που δίνουν την τελική ταχύτητα σε διάφορες αποστάσεις περισσότερων της μιάς ομάδας τών σκαγιών ή ενός μόνου σκαγιού, υπολογίζουν και τη διατρητική ικανότητά τους. Όμως αυτές οι μετρήσεις δίδουν αποτελέσματα μόνο για εκείνα τα σκάγια που βάλλονται από το κανονάκι τού βλητικού σταθμού και όχι από το καθένα ξεχωριστά όπλο του κυνηγού…
Μήκος κάνης, καταπόνηση, ακρίβεια και ταχύτητα .
Όσον αφορά στην ακρίβεια, είναι η ακαμψία του πυροβόλου που μετρά.
Για ίδια διάμετρο αυλού και ίδιο διαμέτρημα, όσο είναι πιο μακριά μια κάνη, τόσο λιγότερο άκαμπτη και ελαστική γίνεται κατά τη βολή. Αντιθέτως, για ίδιο μήκος και την ίδια διάμετρο αυλού, όσο πιο πολύ λεπτό είναι το τοίχωμα της κάννης, τόσο πιο εύκαμπτη γίνεται . Γενικά, ένα κοντύτερο με μεγαλύτερο πάχος κάννης λειόκανο, είναι πιο ακριβές από κάποιο άλλο με μια μακρύτερη και λεπτότερη κάνη.
Στην αναχώρηση του φορτίου τών σκαγιών, το όπλο δονείται σαν «διαπασών». Δύο δονήσεις μεταδίδονται ταυτόχρονα, μια κατά πλάτος της κάννης και μια κατά μήκος, μέχρι το στόμιο. Τα αέρια που προωθούν τα σκάγια σπρώχνουν τα τοιχώματα της κάνης πρός όλες τις κατευθύνσεις και της προκαλούν μια ελαφρή διαστολή ακριβώς πίσω από τα σκάγια.
Διαφορετικοί τύποι φυσιγγίων, παραλλαγές θερμοκρασίας, τρόπου επώμισης, σύσφιξης της κάννης δημιουργούν «ποικιλία δονήσεων» και διαφορετικού τύπου καταπονήσεις άρα και διαφορετικές αποδόσεις στην τουφεκιά ! Αυτό εξηγεί ότι, για ένα δεδομένο όπλο, αναζητούμε τα πυρομαχικά με τα οποία συμπεριφέρεται καλύτερα.
Όσο πιό άκαμπτο είναι το όπλο μας, ανάλογα «κοντές» και ικανού πάχους οι κάνες του, τόσο λιγότερο δονείται, τόσο λιγότερο επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες (θερμοκρασία κλπ ) και τόσο λιγότερο επηρεάζεται στην έξοδό του από το στόμιο, το φορτίο των σκαγιών.
Καταπόνηση κάνης κατά τη βολή.
Η τελειότητα της κάνης.
Ένας παράγοντας σταθερός και μετρήσιμος είναι οπωσδήποτε η κατασκευαστική τελειότητα τής κάνης τού όπλου. Η βλητική απόδοση τού όπλου εξαρτάται απο το βαθμό τελειότητάς της . Τέλεια κάνη θεωρείται μία κάνη ευθεία, στιλπνή και απόλυτα λειασμένη .
Η λείανση της κάνης και προπαντός η στιλπνότητά της, επιτυγχάνεται με πολύ μεγαλύτερη ευχέρεια με την ισοχρωμίωση!
Παρά τις πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις του προβλήματος της βλητικής του λειόκανου, οι βλητικοί επιστήμονες καταλήγουν σε ένα ποιοτικό ζητούμενο, που είναι τελικά, το καλύτερο δυνατό ποσοστό συγκέντρωσης τών σκαγιών.
Ολη η γνώση καθώς και τα παραπάνω προβλήματα , τα συμπεράσματα και οι παρατηρήσεις τών ειδικών πρέπει να γίνουν κτήμα μας και τίποτε γύρω από το κυνηγετικό όπλο να μην αφήνεται στην τύχη του . Σήμερα , πολλά πράγματα έχουν εξακριβωθεί , άλλα παραμένουν άλυτα και εμείς οφείλουμε να τα λαμβάνουμε υπ’όψη μας όταν επιλέγουμε όπλο και πυρομαχικά , αφού με πιό βαθειά γνώση μαζί με ένα καλό λειόκανο θα κυνηγήσουμε πολλά χρόνια και με ένα αξιόπιστο φυσίγγι θα εξασφαλίσουμε τις κυνηγετικές επιτυχίες , πάντα με ασφάλεια και με όσο το δυνατό λιγότερα λάθη .
Πηγές & Βιβλιογραφία:
Α) The Mysteries of Shotgun Patterns, Oberfell, George & Thomson, Charles.
Β) Federation Francaise de Tir, Connaitre le tir.
