Φέτος τον Φλεβάρη, στο Έλσίνκι, την πρωτεύουσα της Φινλανδίας, επικρατεί μία παράξενη ατμόσφαιρα. Τα δέντρα έβγαλαν μπουμπούκια. Δεν φαίνεται να υπάρχει ούτε ένα χιλιοστό χιονιού και το γρασίδι είναι καταπράσινο. Η Βαλτική Θάλασσα, κοντά στις ακτές, είναι ακόμα σε ρευστή κατάσταση και όλη τη μέρα τα πουλιά κελαηδούν με την ψυχή τους. Κανονικά, στη μέση του χειμώνα, η φύση μοιάζει παγωμένη και κοιμισμένη. Το έδαφος είναι καλυμμένο με ένα παχύ στρώμα χιονιού και μπορεί κανείς εύκολα να διασχίσει τα παγωμένα νερά με τα πόδια ή με παγοπέδιλα για να φτάσει στα διάφορα νησιά.
Φέτος, το νότιο τμήμα της Φινλανδίας είναι αντιμέτωπο με έναν ιδιαίτερα ήπιο χειμώνα που δεν θυμίζει καθόλου χιονισμένη καρτ ποστάλ. Ο Ιανουάριος ήταν 7 με 8 βαθμούς θερμότερος από τους εποχιακούς μέσους όρους, ενώ ρεκόρ θερμοκρασίας καταγράφηκαν σε αρκετές περιοχές της χώρας. Σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί κανείς να πει πως ο χειμώνας δεν έχει αρχίσει ακόμα. Εν προκειμένω, οι Φιλανδοί ερευνητές χρησιμοποιούν τον όρο “θερμικό χειμώνα” για τον ορισμό του χειμώνα, ο οποίος αντιστοιχεί σε αρνητικές θερμοκρασίες τουλάχιστον δέκα ημερών. Παρόλο που έχουν υπάρξει ήπιοι χειμώνες και πιο παλιά, ο Ιανουάριος ήταν ένας “εξαιρετικός” μήνας, διευκρινίζει η Ilona Lang, ερευνήτρια στο Φινλανδικό Μετεωρολογικό Ινστιτούτο. Περιμένει πάντως να δει αν ο Μάρτιος, συνήθως κρύος και χιονισμένος, θα επιβεβαιώσει την τάση αυτή.
Εδώ και αρκετές εβδομάδες, μία πολύ χαμηλή πίεση από τα νοτιοδυτικά σε συνδυασμό με την απουσία ψυχρού αέρα από τη Ρωσία ή την Αρκτική έχει προκαλέσει αυτές τις υψηλές θερμοκρασίες. Ένας ήπιος χειμώνας δεν μπορεί να εξηγηθεί από την υπερθέρμανση του πλανήτη και μόνο, αλλά η σχέση είναι δεδομένη. “Σύμφωνα με τα κλιματικά μας μοντέλα, αυτό το είδος των βροχερών και “μαύρων” χειμώνων θα είναι όλο και λιγότερο σπάνιο, με μία αύξηση των θερμοκρασιών της τάξης περίπου των 4 ή 5 βαθμών μέχρι το 2100 στο νότιο και το ανατολικό τμήμα της Φινλανδίας”, εξηγεί η Ilona Lang.
Ο “μη-χειμώνας” παρατηρείται σε όλο το νότο της Σκανδιναβίας – αντίθετα, στο βορρά, στη Λαπωνία, ο χειμώνας παραμένει κρύος και δεν υπήρξε ποτέ τόσο πολύ χιόνι. Για πρώτη φορά μετά τις πρώτες μετεωρολογικές μετρήσεις, οι τέσσερις σκανδιναβικές πρωτεύουσες, το Όσλο, η Στοκχόλμη, το Ελσίνκι και η Κοπεγχάγη εμφάνισαν μία θερμοκρασία πάνω από το μηδέν κάθε μέρα του Ιανουαρίου. Στις αρχές Ιανουαρίου, με 19 βαθμούς, η Νορβηγία κατέγραψε το ρεκόρ της δικής της χειμερινής θερμοκρασίας.
Στο Ελσίνκι, τα μέλη της BirdLife Suomi, μιας οργάνωσης προστασίας της βιοποικιλότητας, διαπιστώνουν μια εντυπωσιακή αλλαγή στους πληθυσμούς των πουλιών λόγω του ήπιου αυτού χειμώνα. “Έχουμε ήδη καταγράψει ένα ρεκόρ στον αριθμό των ειδών που υπάρχουν στην περιοχή”, δήλωσε ο βιολόγος Petri Lampila. “Αυτό σημαίνει ότι πολλά πουλιά αποφάσισαν να μην μεταναστεύσουν αυτόν το χειμώνα. Δεν το έχουν απαραίτητα ανάγκη επειδή τα νερά δεν είναι παγωμένα.” Η αύξηση του αριθμού των πτηνών μοιάζει να αποτελεί μάλλον ένα καλό σημάδι με την πρώτη ματιά, αλλά ο βιολόγος δεν χαίρεται: “Στο μέλλον, ο αριθμός των ειδών θα αυξηθεί αλλά ίσως χάσουμε και βόρεια είδη επειδή θα έχουν λιγότερο χώρο στη διάθεσή τους. ‘Ενα άλλο ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι τα πουλιά μπορεί να αρχίσουν να αναπαράγονται πολύ νωρίς φέτος την άνοιξη και η τροφή για τα νεογέννητα ίσως να λείψει. “Αυτές οι αλλαγές θερμοκρασίας συμβαίνουν τόσο γρήγορα ώστε δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για να προσαρμοστούν τα είδη”, εξηγεί ο Petri Lampila.
Εξαιτίας αυτού του χειμώνα χωρίς χιόνια, τον οποίο οι Φινλανδοί αποκαλούν “μαύρο χειμώνα”, ένα είδος μελαγχολίας απλώνεται στο νότο της χώρας. Η ιδέα και μόνο ότι οι χιονισμένοι χειμώνες θα γίνουν η εξαίρεση συνεπάγεται μία πραγματική αλλαγή στις κοινωνικές συνήθειες. Στο νότο της χώρας, οι αγαπημένες χειμερινές δραστηριότητες των Φινλανδών όπως το σκι και οι παγοδρομίες πραγματοποιούνται φέτος σε τεχνητές πίστες και παγοδρόμια. Στο Ελσίνκι, οι δημοτικές ομάδες που είναι επιφορτισμένες με τις εκχιονιστικές εργασίες μεταπήδησαν στην κηπουρική. Στη Vaasa, ο ετήσιος διαγωνισμός γλυπτικής στον πάγο αντικαταστάθηκε από έναν διαγωνισμό γλυπτικής … σε άμμο. Η Ilona Lang, 31 ετών σήμερα, διαπιστώνει ήδη αυτήν την αλλαγή, ενθυμούμενη τους χειμώνες της παιδικής της ηλικίας: “Ένας χειμώνας χωρίς χιόνι είναι κάτι τόσο παράξενο για μας. Είναι τόσο πολύ συνυφασμένος με τον πολιτισμό μας, εξάλλου δεν ξέρω πόσες διαφορετικές λέξεις έχουμε για να το περιγράψουμε”.
Η κοινωνική σημασία του χιονιού διαπιστώνεται επίσης κι από το πόσο συχνά χρησιμοποιείται η λέξη “lumi” (χιόνι, στα φινλανδικά) στα λαϊκά φινλανδικά τραγούδια. Είναι κυρίως το στοιχείο που αναμένεται κάθε χειμώνα ότι θα φωτίσει τις ιδιαίτερα σκοτεινές μέρες. Κατά συνέπεια, οι όλο και πιο σκοτεινοί χειμώνες μπορούν να εντείνουν τα περιστατικά εποχικής κατάθλιψης που παρατηρούνται ήδη σε αυτά τα βόρεια εδάφη. Στο μέλλον, η καθημερινή ζωή αυτών των πληθυσμών μπορεί να περιστραφεί στη διάρκεια του χειμώνα γύρω από τη φωτοθεραπεία και τις δραστηριότητες εντός του σπιτιού. “Φυσικά, μερικοί άνθρωποι χαίρονται με αυτόν τον ήπιο χειμώνα, επειδή διευκολύνεται έτσι η ζωή”, λέει η Ilona Lang. Οι δρόμοι δεν είναι ολισθηροί και τα τρένα είναι στην ώρα τους. Αλλά γενικά, το χειμώνα, οι περισσότεροι Φιλανδοί δεν περιμένουν παρά μόνο ένα πράγμα: το χιόνι”.
