Σύγχρονη αντίληψη της διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών

0

2136-rema.jpg
του Νικολάου Παπαγεωργίου
Καθηγητή Θηραματοπονίας
& Υχθιοπονίας Γλυκέων Υδάτων ΑΠΘ

Από την έκδοση της ΚΟΜΑΘ ΠΑΝ-ΘΗΡΑΣ 2007

H Ελλάδα γεωγραφικά ανήκει στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της ανατολικής Μεσογείου και αποτελεί το σταυροδρόμι τριών ηπείρων, της Ευρώπης της Ασίας και της Αφρικής.
Η γεωμορφολογία της παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλομορφία. Είναι ορεινή κυρίως χώρα, καθώς το 70% της έκτασης της καλύπτεται από βουνά. Έχει επίσης πολύ μακριά ακτογραμμή (16.000 χλμ), με πληθώρα χερσονήσων και νησιών.
Το κλίμα επηρεάζεται έντονα από τη γεωγραφία και τη γεωμορφολογία. Σε γενικές γραμμές είναι μεσογειακό, με βροχερούς χειμώνες και ξηρά καλοκαίρια.
Εν τούτοις απαντούν πολλοί κλιματικοί τύποι, από τον ερημικό (κατά το θέρος) της νοτιοανατολικής Κρήτης έως τον ηπειρωτικό υγρό και ψυχρό τύπο της οροσειράς της Ροδόπης.

Η μεγάλη αβιοτική ποικιλομορφία και κυρίως το “μωσαϊκό” των μικροκλιματικών τύπων αντικατοπτρίζεται στην παρουσία μεγάλης ποικιλότητας χλωρίδας, πανίδας και οικοσυστημάτων.
Η ελληνική χλωρίδα αποτελείται από μεσογειακά, μεσευρωπαϊκά και ιρανοκασπικά στοιχεία. Τα είδη που έχουν καταγραφεί ξεπερνούν τα 6.000. Λόγω δε της απομόνωσης των πολυάριθμων βουνών και νησιών τα ενδημικά είδη φθάνουν τα 780 (13%). Από αυτά τα 263 θεωρούνται σπάνια και απειλούμενα.
Η πανίδα αποτελείται από πλούσιο μίγμα ευρωπαϊκών, ασιατικών και αφρικανικών ειδών και περιλαμβάνει αξιόλογο αριθμό ενδημικών ειδών. Έχουν καταγραφεί 422 είδη πουλιών από τα οποία 100 (13,7%) περιλαμβάνονται στην κατηγορία των απειλούμενων, τα περισσότερα των οποίων 96% είναι είδη των υγροτόπων και φωλιάζουν στον ελληνικό χώρο. Μερικά είδη μάλιστα όπως π.χ. ο Αργυροπελεκάνος, (pelecanus crispus) δεν φωλιάζουν σε καμία άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα θηλαστικά περιλαμβάνουν 116 είδη από τα οποία 57 ανήκουν στην κατηγορία των απειλούμενων σύμφωνα με την Παγκόσμια Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN).
Η ιχθυοπανίδα των εσωτερικών υδάτων είναι μια από τις πιο πλούσιες της Ευρώπης. Έχουν καταγραφεί 107 είδη, από τα οποία τα 37 είναι ενδημικά.
Η ερπετοπανίδα είναι επίσης πλούσια, με τουλάχιστον 18 είδη αμφιβίων και 59 είδη ερπετών.
Τέλος, τα ασπόνδυλα περιλαμβάνουν περίπου 20.000 είδη, αριθμό εξαιρετικά υψηλό σχετικά με το μικρό μέγεθος της χώρας μας.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η χώρα μας, σε σύγκριση με τα άλλα κράτη της Ευρώπης, διαθέτει μια πλούσια φυσική κληρονομιά.
Η παγκόσμια ανησυχία που εκφράστηκε στη Συνδιάσκεψη του Ρίο (1992) για τη συνεχιζόμενη συρρίκνωση της βιοποικιλότητας στον πλανήτη μας, αποτέλεσε βασικό κίνητρο για την αφύπνιση πολλών κρατών και διεθνών οργανισμών για τη λήψη μέτρων για την αποτελεσματικότερη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.

Ανάμεσα στα πρώτα μέτρα που έλαβε η Ε.Ε. για τη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, ήταν η ίδρυση προστατευόμενων περιοχών. Η ίδρυση τους στηρίζονταν στην κοινοτική οδηγία 79/409 «Περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών όπου προβλέπονταν μια σειρά από ενέργειες και δεσμεύσεις των κρατών μελών, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνονταν η προστασία και αποκατάσταση των βιοτόπων και η απαγόρευση της θήρας ή άλλων δραστηριοτήτων που θέτουν σε κίνδυνο τον πληθυσμό των απειλουμένων ειδών». Επίσης προβλέπονταν και η δημιουργία περιοχών ειδικής προστασίας. Στη συνέχεια ακολούθησε η κοινοτική οδηγία 92/43 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, στην οποία προβλεπόταν η δημιουργία του δικτύου προστατευόμενων περιοχών, το γνωστό NATURA 2000. Στόχος της οδηγίας αυτής ήταν να υπάρξει αποτελεσματική προστασία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο των οικοτόπων που έχουν ιδιαίτερη αξία η βιοτόπων απειλουμένων ειδών.
Πέραν των κοινοτικών οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης η χώρα μας έχει υπογράψει και διεθνείς συμβάσεις με συνέπεια τη δέσμευση της για την εφαρμογή τους (Ramsar, Σύμβαση Βέρνης, Βόννης, Βαρκελώνης, CITES).

Τα τελευταία χρόνια είναι κοινή διαπίστωση ότι η ελληνική πολιτεία έχει δείξει μια ιδιαίτερη κατανόηση και ευαισθητοποίηση γύρω από τις απειλές και τους κίνδυνους εξαφάνισης από τη χώρα μας πολλών φυτικών και ζωικών ειδών και της μείωσης της βιοποικιλότητας λόγω των ανθρώπινων επεμβάσεων και αλλοιώσεων των φυσικών οικοσυστημάτων.
Συνέπεια των αποξηράνσεων των υγροτόπων (υπολογίζεται ότι το 75% των υγροτόπων έχει καταστραφεί), της αποψίλωσης των δασών (από 25% στο 18%), των αλλαγών χρήσης της γης, των εκτεταμένων μονοκαλλιεργειών, της αλόγιστης χρήσης τοξικών φυτοφαρμάκων κλπ., οι σχετικοί με το φυσικό περιβάλλον προβληματισμοί και ανησυχίες επικεντρώθηκαν στη συστηματική προστασία και διαχείριση ευαίσθητων οικοσυστημάτων και περιοχών με στόχο τη διατήρηση της φυσικής τους κατάστασης σε όποιο σημείο αυτές σήμερα βρίσκονται. Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι, παρά τις όποιες αλλοιώσεις των οικοσυστημάτων της χώρας μας από ανθρώπινες επεμβάσεις, σε καμιά άλλη ευρωπαϊκή χώρα δεν έχει διατηρηθεί τόσο μεγάλη βιοποικιλότητα, η οποία να βρίσκεται τόσο κοντά στις φυσικές συνθήκες.

Η χώρα μας ανταποκρινόμενη στις παραπάνω Κοινοτικές Οδηγίες και Διεθνείς Συμβάσεις, καθιέρωσε το θεσμό της ίδρυσης “Προστατευόμενων Περιοχών”, που σήμερα αριθμούν περίπου τις 300 και καλύπτουν σε έκταση το 20% της συνολικής έκτασης της χώρας, καθώς και τη σύσταση ειδικών Φορέων Διαχείρισης τους.
Στον παραπάνω αριθμό 196 περιοχές περιλαμβάνουν οικοτόπους και είδη φυτικά και ζωικά μοναδικά για τη χώρα μας 154 χαρακτηρίζονται ως ζώνες ειδικής προστασίας, σημαντικές για την πτηνοπανίδα.
Στον κατάλογο συμπεριλαμβάνονται επίσης οι υγρότοποι Ραμσάρ και οι Εθνικοί δρυμοί του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης των Τροφίμων. Οι παραπάνω περιοχές καλύπτουν έκταση περίπου 30.000.000 στεμμάτων, στις οποίες περιλαμβάνονται μεγάλες θαλάσσιες εκτάσεις (6.000.000 στρμ), καθώς και εσωτερικά νερά (1.500.000 στρμ.). Στο παρελθόν η διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών επικεντρώνονταν απλά την ανακήρυξη τους και την απομόνωση τους από οποιαδήποτε ανθρώπινη παρέμβαση με τη θέσπιση απαγορευτικών διατάξεων και περιορισμών.
Η εμπειρία έδειξε ότι σε περιπτώσεις όπου η στρατηγική της προστασίας μιας περιοχής περιοριζόταν απλά στην απομάκρυνση κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την μη επίτευξη του στόχου προστασίας της περιοχής.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του δάσους της Δαδιάς, όπου σκοπός της ανακήρυξης του ως προστατευόμενη περιοχή ήταν η προστασία των αρπακτικών πτηνών των οποίων η ποικιλομορφία ήταν μοναδική στον Ευρωπαϊκό χώρο.
Η απομάκρυνση όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων από τη περιοχή, όπως απαγόρευση υλοτομιών, εγκατάλειψη γεωργικών καλλιεργειών, απομάκρυνση της κτηνοτροφίας, κλείσιμο των δρόμων κλπ., συνετέλεσε στη διαταραχή των προϋπαρχουσών διεργασιών και αλληλεξαρτήσεων των βιοτικών και αβιοτικών παραμέτρων του οικοσυστήματος, με αποτέλεσμα τα υπάρχοντα διάκενα να περιορισθούν, η συγκόμωση του δάσους να αυξηθεί και να στερηθούν έτσι τα αρπακτικά των διαθέσιμων τροφής και τις θέσεις φωλεοποίησης. Προϋποθέσεις απαραίτητες για την επιβίωση και προστασία των αρπακτικών.

Με τη σύγχρονη επιστημονική αντίληψη της φιλοσοφίας των πολλαπλών σκοπών του φυσικού περιβάλλοντος έγινε πλέον κατανοητό ότι είναι ανάγκη η υιοθέτηση μιας νέας νοοτροπίας και αντίληψης του ρόλου που πρέπει να έχουν οι περιοχές αυτές προστασίας ως προς τον τρόπο διαχείρισης.
Μια διαχείριση που βασίζεται στις θεμελιώδεις οικολογικές αρχές και κανόνες και την αναγκαιότητα της ένταξης τους στη χρήση τους στην κοινωνία. Διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες συμβατές με τη μέχρι τώρα διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος ως π.χ. παραδοσιακή αλιεία, δασοπονία, κυνήγι κλπ., μπορούν να θεωρούνται ότι δεν πρέπει να αποκλείονται από τη διαχείριση των προστατευομένων περιοχών και ιδιαίτερα στις περιφερειακές ζώνες γύρω από τη ζώνη της περιοχής υψηλής προστασίας. Δεν πρέπει να αγνοείται το γεγονός ότι ο άνθρωπος στο παρελθόν ως χρήσης των περιοχών αυτών συνηγόρησε στη σημερινή ύπαρξη τους μέσα στα πλαίσια της συνύπαρξης ανθρώπου -φυσικό περιβάλλον.

Μέσα από τα ειδικά διαχειριστικά σχέδια κάθε περιοχής μπορούν να ρυθμίζονται τα μέσα, ο χρόνος, ο τρόπος και η ένταση των μέχρι τώρα ασκούμενων ανθρώπινων δραστηριοτήτων ώστε αφενός μεν να εξασφαλίζεται η προστασία και ανάδειξη των προστατευόμενων περιοχών και αφετέρου να ικανοποιούνται και οι ανάγκες του ανθρώπου ο οποίος μπορεί και πρέπει να συμβιεί με το φυσικό περιβάλλον. Με την ορθολογική διαχείριση οι προστατευμένες περιοχές μπορούν να προσφέρουν ανεκτίμητες αξίες και λειτουργίες στην κοινωνία όπως π.χ. έρευνα, διαφύλαξη γενετικού υλικού, διατήρηση βιοποικιλότητας, υπαίθρια αναψυχή, κυνήγι κλπ και να εξακολουθήσουν να παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της φυσικής μας κληρονομιάς και την οικονομική ανάπτυξη και δραστηριότητες του ανθρώπου των τοπικών κυρίως περιοχών.

Στην εφαρμογή των πολιτικών προστασίας και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών, πρωταρχικά θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η αντίδραση ενδεχομένως των τοπικών κοινωνιών, η οποία προέρχεται από την ελλιπή ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών, η οποία προέρχεται από την ελλιπή ενημέρωση για την αναγκαιότητα της ίδρυσης τους. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό στις τοπικές κοινωνίες ότι οι προστατευόμενες περιοχές μπορούν να αναδειχθούν σε πόλους τοπικής ανάπτυξης, μιας ανάπτυξης ήπιας μορφής με την αξιοποίηση των οικολογικών, ιστορικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών κάθε περιοχής. Οι όποιες αποφάσεις νομοθετικού περιεχομένου από την πολιτεία θα πρέπει, παράλληλα με την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, όσον αφορά την αναγκαιότητα και την υποχρέωση μας να προστατεύουμε το φυσικό περιβάλλον, να εξασφαλίζουν ταυτόχρονα και την οικονομική τους ανάπτυξη, μέσω οικοτουρισμού και ανάπτυξης συγχρόνων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και καινοτομιών.

Η συνύπαρξη της οικονομικής προσφοράς των προστατευομένων περιοχών στην κοινωνία, με την ορθολογική διαχείριση τους, είναι όχι μόνο εφικτή αλλά και επιβεβλημένη. Έτσι μεγιστοποιείται αφενός μεν το κοινωνικό όφελος και αφετέρου επιτυγχάνεται η επίτευξη μιας ισορροπίας μεταξύ ανθρώπου και φυσικών πόρων και εξασφαλίζεται η αρχή της αειφορίας. Μιας αρχής που ικανοποιεί τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου και των μελλοντικών γενεών και ταυτόχρονα διασφαλίζεται η διατήρηση και ανάδειξη των πολιτιστικών, ιστορικών και οικολογικών αξιών κάθε περιοχής.

Share.

Τα σχόλια είναι κλειστά σε αυτό το θέμα


Μετάβαση σε γραμμή εργαλείων