Η θήρα είναι πολυδιάστατη δραστηριότητα που αποτελείται από την προετοιμασία του κυνηγού, τη διεξαγωγή και τη χρήση των θηραμάτων. Οι αρχαίοι Έλληνες τόσο αγάπησαν τη δραστηριότητα αυτή, ώστε μία από τις σημαντικότερες μυθικές θεές ήταν η Άρτεμις η θεά του κυνηγιού. Σε όλους τους λαούς και εποχές η θήρα επηρέασε την αρχιτεκτονική, τις τέχνες, την ενδυμασία, το λεξιλόγιο και τη θρησκεία. Είναι γεγονός λοιπόν, ότι η θήρα συνέβαλλε στη διαμόρφωση του πολιτισμού.
Στη σύγχρονη εποχή, οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν μακριά από τη φύση, ο πολιτισμός ωστόσο συνεχίζει να διατηρεί μέρος από τις “άγριες” ρίζες του. Αυτό οφείλεται κατά ένα μέρος στην άρνηση εκατομμυρίων ανθρώπων κυνηγών να σταματήσουν τη θήρα. Έτσι, μέσα στα πολλαπλά οφέλη των κυνηγετικών εξορμήσεων ή διαφορετικά αποδράσεων από τις πόλεις (για πολλούς πλέον) συμπεριλαμβάνονται και οι πολιτιστικές αξίες της θήρας.
Οι πολιτιστικές αξίες της θήρας
Κανένας δεν μπορεί να ζυγίσει και να μετρήσει τον πολιτισμό. Μπορεί να ειπωθεί εντούτοις, ότι υφίστανται πολιτιστικές αξίες στα αθλήματα, στα έθιμα και στις δραστηριότητες που ανανεώνουν τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Στις τελευταίες ανήκει η θήρα, για την οποία υποστηρίζεται ότι υπάρχουν πολιτιστικές αξίες τριών ειδών:
1) Πολιτιστική αξία που υπενθυμίζει την εθνική ταυτότητα, τις παραδόσεις και την ιστορία του λαού, προκαλώντας με τον καλύτερο τρόπο τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης.
2) Πολιτιστική αξία που υπενθυμίζει ότι ο άνθρωπος εξαρτάται από την τροφική αλυσίδα: έδαφος/φυτό/ζώο/άνθρωπος. Η αστικοποίηση και η τεχνολογία έχει επιφέρει σύγχυση στη στοιχειώδη αυτή σχέση ανθρώπου/γης λόγω των επινοημάτων στα είδη διατροφής και των μεσολαβητών μεταξύ τροφής και καταναλωτή. Ο άνθρωπος βλέπει ότι τον προμηθεύει η βιομηχανία τροφίμων, ξεχνώντας ποιος προμηθεύει τη βιομηχανία τροφίμων.
3) Η τεχνολογία εξελίσσεται με μεγαλύτερους ρυθμούς από τον άνθρωπο. Τα οικονομικά οφέλη από μόνα τους είναι δύσκολο να διδάξουν την ορθή χρήση των φυσικών πόρων. Η μόνη θεραπέια είναι η επέκταση των ηθικών αξιών από τη σχέση του ανθρώπου προς τον άνθρωπο, στη σχέση του ανθρώπου προς τη φύση. Η προστασία της φύσης θα επιτευχθεί μόνο, όταν κάθε καταστροφική χρήση της θεωρηθεί ανήθικη και αξιόποινη. Οποιαδήποτε δραστηριότητα προκαλεί την επέκταση αυτή των ηθικών αξιών έχει πολιτιστική αξία. Οποιαδήποτε έχει το αντίθετο αποτέλεσμα οδηγεί σε πολιτιστική καταστροφή.
Όσον αφορά τη θήρα:
a) Το πρώτο συμβαίνει όταν προάγεται η κυνηγετική ηθική, για παράδειγμα, στο γραπτό του αρχηγού των Ινδιάνων Σηάλτ, μιας κοινωνίας που εξαρτιόνταν από τη θήρα αναφέρεται: “Είμαι ένας άγριος και δεν καταλαβαίνω πως το σιδερένιο άλογο που καπνίζει (τραίνο), μπορεί να είναι πιο σημαντικό από τον αγριοβούβαλο που δεν τον σκοτώνουμε παρά μόνο για να τραφούμε. Τι είναι ο άνθρωπος χωρίς τα ζώα; Αν εξαφανίζονταν όλα τα ζώα ο άνθρωπος θα πέθαινε από πνευματική ερημιά”.
b) Το δεύτερο όταν απουσιάζει η κυνηγετική ηθική, όπως για παράδειγμα σε “κυνηγούς”, που πυροβολούν κάποιο θήραμα παρά το γεγονός ότι θα πέσει σε απρόσιτο σημείο. Η πράξη αυτή, δε στερείται απλώς πολιτιστικής αξίας, αλλά κάνει ζημιά στο θήραμα και στους υπολοίπους παρευρισκομένους κυνηγούς.
Οι απειλές των πολιτιστικών αξιών της θήρας
Η “πολιτιστική τροφή” που είναι διαθέσιμη κατά τη δραστηριότητα της θήρας είχε αναγνωριστεί από τον Ξενοφώντα μέχρι τον Ρούσβελτ. Η τροφή όμως αυτή, επηρεάζεται κάθε φορά από τις αντιλήψεις των ανθρώπων ή απειλείται από ακούσιες ενέργειες των κυνηγών ή των διαχειριστών της θήρας.
Οι πρώτοι κυνηγοί δεν είχαν τη δυνατότητα να καρπωθούν πολλά θηράματα. Αργότερα, με την εξέλιξη των μέσων θήρευσης και μεταφοράς, η υπερθήρευση αποτέλεσε απειλή για τις πολιτιστικές αξίες. Σήμερα, μια άλλη απειλή είναι ο εγκλωβισμός του κυνηγού στην αφθονία των διαφόρων προϊόντων κυνηγετικών ειδών και στην τεχνολογία που έχει αναπτυχθεί στον τομέα αυτό. Βέβαια, περισσότερα και καλύτερα μέσα θήρευσης είναι καλά για τη βιομηχανία και αυξάνεται η οικονομική αξία της θήρας, τι γίνεται όμως με τις πολιτιστικές αξίες; Τόσο ο ηθικός προσδιορισμός όσο και ο επιστημονικός διαχωρισμός για το πόσα και ποια θα πρέπει να είναι τα μέσα θήρευσης δεν είναι εύκολος. Ο κυνηγός πολλές φορές αδυνατεί να αντιληφθεί ότι η θήρα είναι αρχέγονη και αταβιστική, η αξία της βρίσκεται στην αντίθεση με τη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία και η υπερβολική μηχανοποίηση της, μεταφέρει τη βιομηχανία στα δάση και στις λίμνες.
Για τον Έλληνα κυνηγό, ο ελληνικός ή κρητικός ιχνηλάτης, το πλαγιόκαννο στον ώμο και στη μέση η φυσιγγιοθήκη, δίνουν μια ξεχωριστή αίσθηση. Αντίθετα, τα ακριβά και ξενόφερτα κυνηγετικά ρούχα ή μερικές φυλές κυνηγετικών σκύλων που δεν “δένουν” με την ελληνική ύπαιθρο, κάθε άλλο παρά προάγουν τις πολιτιστικές αξίες.
Ένα άλλο είδος προϊόντος είναι η πληροφορία, η οποία δεν ήταν δυνατόν να αφήσει τη θήρα ανεπηρέαστη, ιδίως σήμερα που είναι η εποχή της. Η γνώση του που βρίσκονται οι καλοί κυνηγότοποι είναι μια πολύ προσωπική μορφή της ιδιοκτησίας. Ίσως, να μοιάζει και με το κυνηγόσκυλο ή το κυνηγετικό όπλο, δηλαδή σαν ένα αντικείμενο το οποίο μπορεί να δανεισθεί ή να δοθεί σε ένδειξη καλής θέλησης. Αλλά να πλασαριστεί στο χώρο των στηλών σαν ένα βοήθημα για να πουληθούν περισσότερα φύλλα ή να παραδοθεί σε όλους ανεξαιρέτως σαν μια δωρεάν “υπηρεσία” κοινής ωφελείας, φαίνεται ξεκάθαρα ότι είναι ένα διαφορετικό θέμα. Και τα δύο τείνουν να αποπροσωποποιήσουν ένα από τα πιο βασικά στοιχεία της “μαστοριάς” του κυνηγίου και κατά επέκταση της κυνηγετικής ηθικής.
Εκτός από τους κυνηγούς, λάθη κάνουν και οι διαχειριστές θήρας. Στην Ελλάδα η ολοκληρωτική απαγόρευση παραδοσιακών μέσων και τρόπων κυνηγίου, ήταν πραγματικά καταστροφική για τις πολιτιστικές αξίες, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς την τεράστια κυνηγετική ιστορία της χώρας.
Στην προσπάθεια επίσης αύξησης των θηρευτικών ευκαιριών με την απελευθέρωση εκτρεφόμενων θηραμάτων, δεν γίνεται πολλές φορές αντιληπτό ότι:
• Χάνεται η πολιτιστική αξία της υπενθύμισης της εθνικής ταυτότητας, ιδίως όταν απελευθερώνονται ξενικά είδη, όπως ο Κυνηγετικός Φασιανός που χρησιμοποιείται αντί του Κολχικού, του άγριου φασιανού της Ελλάδας.
• Χάνεται η πολιτιστική αξία της υπενθύμισης ότι ο άνθρωπος εξαρτάται από την τροφική αλυσίδα. Ο κυνηγότοπος μοιάζει να παίρνει τίτλο “ανικανότητας” παραγωγής θηραμάτων, ενώ ο κυνηγός μετατρέπεται σε “υβρίδιο” κυνηγού και κτηνοτρόφου.
• Δεν καλλιεργείται η ηθική ή δεν αναπτύσσονται ευαισθησίες απέναντι στη φύση με το κυνήγι προϊόντων εκτροφείων. Ο Ξενοφώντας μάλλον θα προβληματίζονταν με το “φιλοθηραματικό” αυτό μέτρο και βέβαια θα είχε να γράψει πολλά για την “παλικαριά” των κυνηγών.
• Συμπερασματικά, η αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας και η υιοθέτηση ξενόφερτων μέσων και πρακτικών κατά την άσκηση ή την προσπάθεια διατήρησης της θήρας, οδηγεί σε απώλεια μέρους των πολιτιστικών αξιών. Στην Ελλάδα, η άμυνα απέναντι στο πρόβλημα αυτό έχει αφεθεί στην αντίληψη του Έλληνα κυνηγού. Οι απειλές όμως για τις πολιτιστικές αξίες της θήρας συνεχώς αυξάνονται οπότε επιβάλλεται:
• η δημιουργία βάσης δεδομένων για τη θήρα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
• η κυνηγετική εκπαίδευση και
• η διαχείρισή της θήρας λαμβάνοντας υπόψη ότι είναι πολιτιστική δραστηριότητα.
Ένα μέρος του άρθρου βασίστηκε στη δημοσίευση του Aldo Leopold (1943). Wildlife in American culture. J. Wildl. Manag. 7(1): 1/6.
Χρήστος Σώκος, Κωνσταντίνος Ανδρεάδης
πηγή: ΣΤ’ ΚΟΜΑΘ
