ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Σύμφωνα με τη παράδοση κατά τη διάρκεια της μάχης στα Δερβενάκια ο Νικηταράς άλλαξε 4 σπαθιά, καθώς τα 3 έσπασαν. Μετά το τέλος της σύγκρουσης χρειάστηκε ιατρική βοήθεια για να ξεκολλήσει το σπαθί από το χέρι του, καθώς είχε υποστεί βαριάς μορφής αγκύλωση. Κατά τη ίδια μάχη όταν ένιωθε την κούραση να τον καταβάλλει έδινε κουράγιο στον εαυτό του λέγοντας "κουράγιο Νικήτα" Τούρκους σφάζεις".

Ο Νικήτας Σταματελόπουλος γεννήθηκε στη Μεγάλη Αναστάσοβα (σημερινή Μέδουσα), η οποία προεπαναστατικά υπαγόταν στη Μάνη. Οι προγονικές του ρίζες όμως και οι άμεσοι συναι­σθηματικοί του δεσμοί βρίσκονταν στο χωριό Τουρκολέκα της Αρκαδίας. Αρχικά η γέννηση του τοποθετήθηκε στο 1781, καθώς στη νεκρολογία που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Αιών», τρεις ημέρες μετά τον θάνα­το του, αναφέρθηκε πως ήταν 68 χρόνων. Στα υπό μορφή περίληψης απο­μνημονεύματα του ο ίδιος ο αγωνιστής ανέφερε πως όταν υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την Πελοπόννησο, τον Αύγουστο του 1805, ήταν 18 χρό­νων, κατά συνέπεια τοποθέτησε τη γέννηση του στο 1787. Οταν όμως μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία (1818) δήλωσε πως ήταν 35 χρόνων, συνε­πώς ότι γεννήθηκε το 1783. Οι διαφορετικές αναφορές λοιπόν δεν μας ε­πιτρέπουν να προσδιορίσουμε με ακρίβεια τη σχετική χρονολογία.

Ο πατέρας του Νικήτα, Σταματέλος Τουρκολέκας ή Σταματελόπου­λος, ήταν ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του περιβόητου κλεφταρματολού Ζαχαρία Μπαρμπιτσιώτη. Ο σύνδεσμος του αυτός υπήρξε η αφορμή για να αρραβωνιάσει τον νεαρό Νικήτα με την κόρη του Ζαχα­ρία, Αγγελική ή Αγγελίνα.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του ήρωα, ήδη από την ηλικία των 11 χρόνων ο ίδιος ακολούθησε τον πατέρα του και γνώρισε τη σκληρή ζωή των κλεφτών. Αργότερα ο Ζαχαρίας τον ενέταξε στη σωματοφυλακή του. Κατόπιν ο Νικήτας προσκολλήθηκε στον θείο του, Θεόδωρο Κολο­κοτρώνη (ο πατέρας του ήταν σύγαμπρος του Γέρου του Μοριά, δηλαδή οι γυναίκες τους ήταν αδελφές), και αποτέλεσε τον πολυτιμότερο συνερ­γάτη του σε όλες τις φάσεις της Επανάστασης.

Τον Αύγουστο του 1805, μετά τον φόνο ενός Τούρκου στο Λεοντάρι, κατέφυγε στη Ζάκυνθο. Εκεί κατατάχθηκε στον ρωσικό στρατό και έλα­βε μέρος, μαζί με 5.000 άλλους ΄Ελληνες, στην εκστρατεία των δυνάμεων που ήταν συμμαχικές της Ιταλίας εναντίον του Ναπολέοντα. Μετά την αποτυχία της εκστρατείας επέστρεψε στη Ζάκυνθο για να συναντήσει τον Κολοκοτρώνη (Απρίλιος 1806), που είχε γλιτώσει από τον περίφημο «χαλασμό» της κλεφτουριάς του Μοριά. Μαζί με τον Γέρο και άλλους Πελοποννήσιους οπλαρχηγούς εξασφάλισαν γραπτή άδεια από την κυβέρνηση των Ιονίων νήσων να εξοπλίσουν ένα πλοίο και να «χτυπάνε από στεριάς και θάλασσας τους Τούρκους όθεν τους εβόλαγε».

Μετά την παραχώρηση των Επτανήσων στη Γαλλία (Ιούλιος 1807) οι δύο άνδρες κα­τέφυγαν στη Σκιάθο και με τη συνεργασία του πλοιάρχου Αλέξανδρου Ραυτόπουλου, του Ιωάννη Σταθά και πλήθους άλλων ο­πλαρχηγών δημιούργησαν τον θρυλικό «μαύρο στόλο» (στολίσκος αποτελούμενος από 70 πλοία), που επί δέκα μήνες σκόρπιζε τον τρόμο στους Τούρκους του βορείου Αι­γαίου. Οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες ό­μως και η έλλειψη εφοδίων ανάγκασαν τους παράτολμους «κουρσάρους» να διαλυθούν. Ο Νικηταράς επέστρεψε με τον θείο του στη Ζάκυνθο έχοντας αποκομίσει πλούσια πολεμική εμπειρία και στον ναυτικό αγώνα.

Την άνοιξη του 1808 ο Βέλη πασάς (γιος του περιβόητου Αλή πασά των Ιωαννίνων και διοικητής της Πελοποννήσου) περικύκλωσε τους πύργους του ανυπότακτου Τουρκαλβανού "φεουδάρχη" Αλή Φαρμάκη, στο χωριό Μοναστηράκι της δυτικής Γορτυ­νίας.

Ο Φαρμάκης ήταν οικογενειακός φί­λος των Κολοκοτρωναίων. Στην πρόσκληση του για βοήθεια
έσπευσαν αμέσως ο Κολοκοτρώνης και ο Νικηταράς με 12 πολεμι­στές.

Πέρασαν νύκτα μέσα από το τουρκικό στρατόπεδο και βρέθηκαν στους πύργους του Αλή. Εκεί αμύνθηκαν επί δύο ολόκλη­ρους μήνες έναντι 8.000 πολιορκητών. Τελι­κά ο Βελής, ταπεινωμένος, δέχθηκε συμβι­βασμό και η ηρωική εκείνη ομάδα επέστρε­ψε στη Ζάκυνθο. Μια προσπάθεια που έγινε από τον Νικηταρά, τον Κολοκοτρώνη και τον Αλή Φαρμάκη για ελληνοαλβανική συ­νεργασία εναντίον των Τούρκων (ξεκίνησε μάλιστα μεγάλης κλίμακας στρατολόγηση για τον σκοπό αυτό) απέτυχε – μεσολάβησε η άφιξη των ΄Αγγλων στα Επτάνησα και το σχέδιο ματαιώθηκε.
Ο Νικηταράς έπειτα από κάποιες επιφυ­λάξεις ακολούθησε το παράδειγμα του θεί­ου του και εντάχθηκε ως αξιωματικός στα, υπό αγγλική διοίκηση, νεοσύστατα ελληνι­κά συντάγματα των Επτανήσων. Διακρίθηκε μάλιστα, υπό τις διαταγές του Γέρου, κατά την κατάληψη του «διαβολικού» κάστρου της Λευκάδας που κατείχαν οι Γάλλοι (Μάρ­τιος-Απρίλιος 1810).

Το 1812 γνώρισε τον Ιρλανδό συνταγματάρχη Τσώρτς και μαζί με άλλους οπλαρχηγούς τον ακολούθησε για ένα μικρό διάστημα στη Νεάπολη και στη Σικελία, συμπληρώνοντας έτσι τις γνώσεις του σε θέματα ευρωπαϊκής στρατιωτικής τακτικής. Τον Οκτώβριο του 1816 οι Τούρκοι συνέλαβαν και εκτέλεσαν στη Μονεμβασιά τον πατέρα του και τον αδελφό του Ιωάννη. Ο τραγικός χαμός τους φούντωσε μέσα του την επιθυμία για εκδίκηση.

Το φθινόπωρο του 1818 ο Νικηταράς ε­πέστρεψε στην Πελοπόννησο και στις 18 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον παλαιό του φίλο Ηλία Χρυσοσπάθη. Μια συμπλοκή με Τούρ­κους στην Αλωνίσταινα τον ανάγκασε να καταφύγει και πάλι στη Ζάκυνθο. Τον Φε­βρουάριο του 1821 επέστρεψε στον Μοριά. Η επική του πορεία μόλις ξεκινούσε. Το ό­νομα του έμελλε να γίνει συνώνυμο του τρόμου για τους τυράννους της πατρίδας του.

Η Καλαμάτα ήταν η πρώτη μεγάλη πόλη που απελευθερώθηκε από τους επαναστατημένους Ελληνες (23 Μαρτίου 1821). Ο Νι­κηταράς εισήλθε σε αυτή μαζί με τους Κο­λοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Αναγνωσταρά, Μούρτζινο και άλλους μέσα σε ένα κλίμα ά­κρατου ενθουσιασμού. Στη συνέχεια περιόδευσε στην Αρκαδία ξεσηκώνοντας στο διάβα του τους ραγιάδες και στρατολογώ­ντας. Στις αρχές Απριλίου εξόντωσε μια ο­μάδα Τούρκων που μετέβαινε από την Κα­ρύταινα προς την Τριπολιτσά για μεγαλύτερη ασφάλεια.

Κατά την πρώτη μάχη του Βαλτετσίου (24 Απριλίου 1821) ο Νικηταράς ήταν ένας από τους λίγους οπλαρχηγούς οι οποίοι, ε­γκαταλελειμμένοι από τους άνδρες τους, ενεπλάκησαν σε άγρια μάχη με 7.000 Τούρ­κους. Μετά την άφιξη του Πλαπούτα και την υποχώρηση των Τούρκων ο παράτολμος Νικηταράς τους κατεδίωξε ως μισή ώρα απόσταση από την Τριπολιτσά, προτρέπο­ντας τους να σταθούν να πολεμήσουν!

Κατά τη δεύτερη μάχη του Βαλτετσίου (12-13 Μαΐου 1821) η πολεμική του διάθεση έγειρε την πλάστιγγα της νίκης στην ελλη­νική πλευρά. Μαζί με τον Ιωάννη Κολοκοτρώνη επέστρεφε από το Αργός μεταφέρο­ντας μολύβι για βόλια. ΄Οταν άκουσε τον θό­ρυβο της μάχης επιτάχυνε την πορεία του προς το Βαλτέτσι αναγκάζοντας τον Μουσταφάμπεη κεχαγιά να δώσει το σύνθημα της υποχώρησης για να μη βρεθεί το σώμα του σε δυσχερέστερη θέση. Πέντε ημέρες μετά ο Νικηταράς, επικεφαλής 300 ανδρών, οχυρώθηκε στο χωριό Δολιανά και απέ­κρουσε απανωτές επιθέσεις 3.000 Τούρκων. Μετά την άφιξη ελληνικών ενισχύσεων στο πεδίο της μάχης η σχεδιαζόμενη τακτική υ­ποχώρηση των Τούρκων μεταβλήθηκε σε ά­τακτη φυγή, καθώς ο Ελληνας οπλαρχηγός πραγματοποίησε αιφνιδιαστική αντεπίθε­ση. ΄Ηταν τέτοια η ορμή του και η καταστρο­φή που προκάλεσε στους εχθρούς ώστε έ­λαβε το προσωνύμιο "Τουρκοφάγος". Η νέα αυτή ελληνική νίκη περιέσφιξε τον κλοιό γύρω από την Τριπολιτσά και προδιέγραψε το τέλος της τουρκικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο.

Αμέσως μετά τον θρίαμβο στα Δολιανά ο Νικηταράς εστάλη από τον Κολοκοτρώνη να αναλάβει τη διεύθυνση των επιχειρήσε­ων κατά του Ναυπλίου. Από εκεί αναχώρησε τον Ιούνιο του 1821 για τη Ρούμελη, όπου ήλθε σε επαφή με τον Οδυσσέα Ανδρού­τσο. ΄Ηταν η αρχή μιας επιτυχημένης συνεργασίας η οποία κορυφώθηκε τον επόμενο χρόνο. Ο Νικηταράς έλαβε μέρος στην τε­λευταία φάση της πολιορκίας της Τριπολιτσάς (Σεπτέμβριος 1821). Προσπάθησε να αποτρέψει τη σφαγή του μουσουλμανικού πληθυσμού της πόλης, χωρίς επιτυχία. Πολ­λοί φιλέλληνες οι οποίοι παραβρέθηκαν στην άλωση εξέφρασαν τον αποτροπιασμό τους για τις σφαγές και κατηγόρησαν τους ΄Ελληνες οπλαρχηγούς για λαφυραγωγία. ΄Ο­λοι όμως εξαίρεσαν τον Νικηταρά από τις παραπάνω κατηγορίες.

Στις 4 Δεκεμβρίου ο τολμηρός αγωνι­στής έλαβε μέρος στην αποτυχημένη επί­θεση εναντίον του Ναυπλίου. Το σώμα του μαζί με έναν λόχο φιλελλήνων αναρριχήθη­κε στα τείχη της πόλης. Οι άνδρες που διενήργησαν την παράτολμη έφοδο, λόγω κα­κού συντονισμού των δυνάμεων υποστήρι­ξης, έμειναν αβοήθητοι και δέχθηκαν τα καταιγιστικά πυρά της τουρκικής φρουράς. ΄Οταν οι επιτιθέμενοι υποχώρησαν οι Τούρ­κοι άνοιξαν τις πύλες και όρμησαν έξω με σκοπό να σκυλεύσουν τους νεκρούς. Ο Νι­κηταράς, που δεν εννοούσε ως την τελευ­ταία στιγμή να υποχωρήσει, μόλις που απέ­φυγε την αιχμαλωσία.

Στα τέλη Φεβρουαρίου του 1822 ο Δη­μήτριος Υψηλάντης και ο Νικηταράς, απογοητευμένοι από τις ραδιουργίες των πολι­τικών, έφυγαν από την Πελοπόννησο και έ­φθασαν στην ανατολική Στερεά Ελλάδα για να συνεργαστούν με τον Ανδρούτσο στις ε­κεί πολεμικές επιχειρήσεις. Σκοπός των ε­νεργειών αυτών ήταν η φθορά των στρα­τιωτικών δυνάμεων του Μαχμούτ πασά Δράμαλη και η επιβράδυνση της πορείας του προς την Πελοπόννησο.
Στις 2 Απριλίου το στρατιωτικό σώμα του Ανδρούτσου, του Νικηταρά και του Υ­ψηλάντη (4.000 άνδρες) συγκρούστηκε στην Αγία Μαρίνα με πολυάριθμο τουρκικό στρατό (18.000 άνδρες), τον οποίο και κα­θήλωσε επί δύο εβδομάδες. Παρά τις δρα­ματικές εκκλήσεις των επαναστατών για α­ποστολή εφοδίων ο ΄Αρειος Πάγος (δωδεκαμελές συμβούλιο το οποίο ανέλαβε την πο­λιτική και στρατιωτική εξουσία στην ανατο­λική Στερεά Ελλάδα) αδιαφόρησε προκλη­τικά, δείχνοντας έτσι την εμπάθεια του προς τον Ανδρούτσο. Τελικά ο τελευταίος με την πολύτιμη βοήθεια του Νικηταρά κα­τάφερε να απαγκιστρώσει τις δυνάμεις του και να αποχωρήσει. Η αναγκαστική αυτή υ­ποχώρηση του ελληνικού σώματος έδωσε την κατάλληλη αφορμή στον ΄Αρειο Πάγο να κατηγορήσει τον Ανδρούτσο και να τον δια­βάλει στον Νικηταρά με σκοπό να τους οδη­γήσει σε ρήξη. Το συμβούλιο απευθύνθηκε επανειλημμένα στον Πελοποννήσιο οπλαρ­χηγό για να του αναθέσει την αρχηγία των επιχειρήσεων. Ο Νικηταράς με απάντηση του στις 27 Απριλίου, που τη χαρακτήριζε υ­ψηλό φρόνημα και αξιοπρέπεια, αρνήθηκε το αξίωμα και επεσήμανε πως η ανάμιξη των πολιτικών στις στρατιωτικές επιχειρή­σεις θα είναι καταστροφική για την πορεία του Αγώνα. Σύμφωνα με μαρτυρίες του Νι­κόλαου Σπηλιάδη και του Ιωάννη Μακρυγιάννη οι Αρεοπαγίτες έφθασαν στο σημείο να προτείνουν στον Νικηταρά να δολοφο­νήσει τον Ανδρούτσο (!) και εκείνος έδιωξε με οργή τον απεσταλμένο τους.

Την ίδια περίοδο (Μάιος- Ιούνιος 1822) ο Ανδρούτσος και ο Νικηταράς επιχείρησαν χωρίς επιτυχία να καταλάβουν την Υπάτη. Ο ΄Αρειος Πάγος για μια ακόμα φορά δεν εν­διαφέρθηκε να τους εφοδιάσει με τρόφιμα και πυρομαχικά.

Κατά την επιστροφή του στην Πελοπόν­νησο ο Νικηταράς, επικεφαλής 350 ανδρών, επιτέθηκε στα Μεγάλα Δερβένια και δια­σκόρπισε τη φρουρά που είχε τοποθετήσει εκεί ο Δράμαλης.

Στην επιχείρηση καταστροφής της τουρκικής στρατιάς ο Νικηταράς υπήρξε ο κυριότερος εκτελεστής των σχεδίων του Κολοκοτρώνη. Στις 26 Ιουλίου ο Γέρος του Μοριά προσπάθησε να εμποδίσει την υπο­χώρηση του Δράμαλη προς την Κόρινθο στήνοντας του την περίφημη ενέδρα στα στενά των Δερβενακίων. Η άφιξη του Νικη­ταρά στο πεδίο της μάχης, το απόγευμα της ίδιας ημέρας, σήμανε την έναρξη μιας συ­ντονισμένης επίθεσης η οποία κατέληξε σε μια από τις μεγαλύτερες πανωλεθρίες στην ιστορία του τουρκικού στρατού. Σύμφωνα με την παράδοση ο ήρωας, που ανανέωσε ε­κεί τον τίτλο του "Τουρκοφάγου", άλλαξε κατά τη διάρκεια της μάχης τέσσερα σπα­θιά επειδή τα πρώτα τρία έσπασαν. Δύο η­μέρες μετά οι καταπτοημένοι Τούρκοι κα­τευθύνθηκαν προς την οδό του Αγιονορίου, την οποία φρουρούσε ο Νικηταράς, σε μια προσπάθεια να διασπάσουν τον θανάσι­μο κλοιό και να καταφύγουν στην Κόρινθο. Η ορμητική τους επίθεση ανάγκασε τον Ελ­ληνα αρχηγό να υποχωρήσει. Στη συνέχεια όμως εκείνος τοποθέτησε τους άνδρες του σε καταλληλότερες θέσεις και εξαπέλυσε πυκνό πυρ εναντίον τους. Παρόλα αυτά οι Τούρκοι, ανταποδίδοντας τα πυρά, προχω­ρούσαν συντεταγμένα. Δεν τους απέμενε παρά ελάχιστη απόσταση ως το Αγιονόρι, ό­ταν μια προσωπική επιτυχία του Νικηταρά έδωσε διαφορετική τροπή στη μάχη. Ο έ­μπειρος οπλαρχηγός πυροβόλησε το φορ­τίο μιας καμήλας, αντιλαμβανόμενος προ­φανώς από τη συσκευασία ότι επρόκειτο για πυρίτιδα. Ο εκκωφαντικός θόρυβος της έκρηξης προκάλεσε αναστάτωση στον τουρκικό στρατό. Τα υποζύγια και τα άλογα αφήνιασαν και άρχισαν να τρέχουν ασυ­γκράτητα. Η τάξη της τουρκικής πορείας διαλύθηκε. Οι επαναστάτες εκμεταλλεύθη­καν τον πανικό, αντεπιτέθηκαν και επιδό­θηκαν για δεύτερη φορά σε μια ασυγκράτη­τη σφαγή. Εκείνη την καταστροφική ημέρα οι Τούρκοι έχασαν περίπου 600 άνδρες. Η Επανάσταση για μια ακόμα φορά είχε σωθεί χάρη στην διορατικότητα του Γέρου και στη μαχητικότητα του ανηψιού του.

Τον Αύγουστο η οικογένεια του Νικητα­ρά πλήρωσε νέο βαρύ φόρο αίματος στην υ­πόθεση του Αγώνα. Ο αδελφός του Νικόλα­ος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια μιας συ­μπλοκής έξω από το πολιορκημένο Ναύ­πλιο.

Γύρω στα τέλη Σεπτεμβρίου ο Δράμα­λης επιχείρησε να περάσει από τα στενά της Μεγαρίδας ώστε να μπορεί να επικοινωνεί με τη Στερεά Ελλάδα. ΄Εστειλε με πλοία από την Κόρινθο στην Περαχώρα 2.000 άν­δρες (26 Σεπτεμβρίου), οι οποίοι αναχαιτί­στηκαν από τον Νικηταρά.

Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου ο ΄Ελλη­νας οπλαρχηγός έλαβε μέρος στη νέα πο­λιορκία του Ναυπλίου. Τοποθετήθηκε επι­κεφαλής φρουράς στον ΄Αγιο Σώστη με σκοπό να παρεμποδίσει πιθανή απόπειρα των Τούρκων της Κορίνθου να ανεφοδιάσουν την πολιορκημένη πόλη. Στις 28 του ίδιου μήνα μάλιστα κινδύνευσε να σκοτωθεί. ΄Υ­στερα από μια αιφνιδιαστική τουρκική επί­θεση πολιορκήθηκε επί ώρες σε ένα σπίτι διαθέτοντας μόλις τέσσερις άνδρες.

Το καλοκαίρι του 1823 διατάχθηκε από το Εκτελεστικό να εκστρατεύσει στη Στε­ρεά Ελλάδα. Στις 25 Αυγούστου έδωσε νικη­φόρα μάχη εναντίον του Ομέρ πασά της Κα­ρύστου. Λίγες ημέρες μετά τον νίκησε πάλι στην Κάζα εξαναγκάζοντας τον να επιστρέ­ψει στην Εύβοια.
Στο μεταξύ η πολιτική κρίση, που είχε ο­ξυνθεί επικίνδυνα κατά τους τελευταίους μήνες του 1823, εξελίχθηκε σε εμφύλιο πό­λεμο το πρώτο εξάμηνο του 1824.0 Νικητα­ράς τάχθηκε στο πλευρό του θείου του, θ. Κολοκοτρώνη, και συμμετείχε σε πάρα πολ­λές συμπλοκές στην Αργολίδα, στην Αχαΐα, στην Κορινθία και αλλού. Η σκέψη, όμως, ότι χυνόταν αδελφικό αίμα αναχαίτισε την έμφυτη ορμητικότητα του. Μάταια προσπά­θησε να συμβιβάσει τις αντιμαχόμενες πα­ρατάξεις προτείνοντας τη σύγκληση Εθνο­συνέλευσης. Τα προσωπικά μίση και το στε­νό τοπικιστικό πνεύμα των εμπλεκομένων στη διαμάχη έπνιγαν κάθε λογική. Η στάση του καθ όλη τη διάρκεια αυτής της αθλιό­τητας ήταν αντάξια ενός αληθινού πατριώ­τη. Δεν συμμετείχε στις ραδιουργίες και στη διαμάχη «πολιτικών» και «στρατιωτι­κών». ΄Επραξε ό,τι ήταν δυνατό για τη συμ­φιλίωση, δεν εκδικήθηκε τη δολοφονία του εξαδέλφου του, Πάνου Κολοκοτρώνη, και δεν προσπάθησε να εμποδίσει με τη βία τη σύλληψη και τη φυλάκιση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Παρά τη μετριοπαθή του στάση οι κυβερνητικές δυνάμεις τον κατεδίωξαν αμείλικτα αναγκάζοντας τον να καταφύγει στο Μεσολόγγι και να τεθεί υπό · την προστασία του στρατηγού Τσόγκα, ο ο­ποίος, αν και δέχθηκε πιέσεις του Εκτελε­στικού και του Μαυροκορδάτου, αρνήθηκε σθεναρά να τον παραδώσει στη Διοίκηση.

Τον Φεβρουάριο του 1825 ο Ιμπραήμ πα­σάς, θετός γιος του Μεχμέτ Αλή πασά της Αιγύπτου, αποβιβάστηκε με τον άριστα ορ­γανωμένο στρατό του στην Πελοπόννησο. Τα κυβερνητικά μισθοφορικά στρατεύματα δεν κατάφεραν να σταματήσουν τον επι­δρομέα. Μπροστά στον μεγάλο κίνδυνο και στη λαϊκή απαίτηση η κυβέρνηση αμνήστευσε και αποφυλάκισε τον Κολοκοτρώνη και όλους τους υπόλοιπους «αντάρτες» (Μάιος 1825). Ο Γέρος και ο Κανέλλος Δελη­γιάννης αμέσως μετά την αποφυλάκιση τους κάλεσαν τον Νικηταρά να επιστρέψει στην Πελοπόννησο. Εκείνος όμως ανέβαλε την κάθοδο του, επειδή ένιωθε ευγνωμοσύνη για τους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς οι οποίοι τον είχαν προστατεύσει αλλά κα­τανοούσε και την ανάγκη που είχε το Μεσο­λόγγι από πολεμιστές. ΄Ετσι παρέμεινε εκεί και τον Ιούνιο και τον Ιούλιο συμμετέχο­ντας στην αντιμετώπιση των επιθέσεων του Κιουταχή.

Την 1η Αυγούστου 1825 ο Νικηταράς επέοτρεψε στην Πελοπόννησο και τέθηκε αμέσως στην υπηρεσία του Κολοκοτρώνη. Με πρωτοφανή ενεργητικότητα ενεπλάκη στον τιτάνιο αγώνα εναντίον του νέου ε­χθρού. Με συνεχή κλεφτοπόλεμο προκάλε­σε σοβαρές απώλειες στον, άπειρο σε τέ­τοιου είδους τακτικές, στρατό του Ιμπραήμ. Η δράση του επικεντρώθηκε κυ­ρίως στη Μεσσηνία και στη Μάνη. Ωστόσο έσπευδε ακούραστος παντού, όπου το επέ­βαλλε η ανάγκη.

Τη νύκτα της 27ης προς την 28η Δεκεμβρίου έλαβε μέρος στην πα­ράτολμη, αλλά ανεπιτυχή, επιχείρηση ανα­κατάληψης της Τριπολιτσάς. Τον Μάρτιο του 1826 απέτρεψε τον ανεφοδιασμό της πόλης με τροφές και πυρομαχικά. Στις 19 Μαΐου ο Ιμπραήμ επιτέθηκε εναντίον 5.000 Ελλήνων στη θέση Δερβένι της επαρχίας Λεονταρίου. Οι επαναστάτες όμως, με αρ­χηγό τον Κολοκοτρώνη, προέβαλαν ισχυρή αντίσταση και τον ανάγκασαν να επιστρέ­ψει στην Τριπολιτσά. Εκείνος προσπάθησε τότε να μεταβεί στη Μεσσηνία από τα στε­νά της Πολιανής, αλλά προσέκρουσε πάνω στον, πανταχού παρόντα, Νικηταρά.

Στα τέλη Ιουνίου η απόπειρα του Ιμπραήμ να ει­σβάλει στη Μάνη συνάντησε αποφασιστική αντίσταση από τους ντόπιους κατοίκους, με τους οποίους συνέπραξε και το σώμα του Νικηταρά. Στις 18 Ιουλίου η προσβολή 400 Αιγυπτίων στο Μεχμέταγα από δυνά­μεις του Νικηταρά, του Π. Γιατράκου, του Χατζημιχάλη Νταλιάνη και του Πορτογάλου φιλέλληνα Αντόνιο Αλμέιδα εξελίχθηκε σε γενικευμένη μάχη, καθώς οι ολιγάριθμοι Αι­γύπτιοι ζήτησαν ενισχύσεις από την Τριπο­λιτσά. Και αυτή τη φορά η νίκη έστεψε τα ό­πλα των επαναστατών. Στις 14 Αυγούστου ένα σώμα Αιγυπτίων στρατοπέδευσε στο χωριό Βασαράς. Μαζί τους είχαν 300 αιχμα­λώτους και χιλιάδες αιγοπρόβατα. Την ίδια ημέρα δέχθηκαν αιφνιδιαστική επίθεση από 2.000 ΄Ελληνες υπό τον Νικηταρά, τον Γενναίο Κολοκοτρώνη και τον Πλαπούτα. Υ­πέστησαν βαριές απώλειες και εγκατέλει­ψαν τους αιχμαλώτους και τα ζώα.

Στις 3 Οκτωβρίου 1826 η Διοίκηση διέ­ταξε τον Νικηταρά να μεταβεί στην Αττική για να ενισχύσει τον Καραϊσκάκη. Ο πρώ­τος συνόδευσε τον Ρουμελιώτη οπλαρχηγό κατά την επική του πορεία στη Στερεά Ελλάδα και διακρίθηκε ιδιαίτερα κατά τις μάχες της Δόμβραινας (τέλη Οκτωβρίου – αρ­χές Νοεμβρίου 1826) και της Αράχωβας (17-24 Νοεμβρίου 1826). Την ίδια περίοδο ο Νι­κηταράς, ο Καραϊσκάκης, ο Κίτσος Τζαβέλλας, ο Π. Αναγνωστόπουλος, ο Πλαπούτας, ο Κολοκοτρώνης και άλλοι συνυπέγραψαν αναφορές προς τον τσάρο της Ρωσίας Νικό­λαο Α' και τον Καποδίστρια ζητώντας την ε­νεργότερη συμμετοχή τους για την απε­λευθέρωση της Ελλάδας. ΄Ηταν μια προσφυ­γή στην προστασία της Ρωσίας και ταυτό­χρονα ένας αντιπερισπασμός στην απόφα­ση αρκετών πολιτικών και στρατιωτικών να θέσουν το έθνος υπό την προστασία της Βρετανίας.

Στο μεταξύ οι μάχες κατά τον βαρύτατο χειμώνα του 1826 καταπόνησαν ιδιαίτερα τον Νικηταρά, ο οποίος ασθένησε. Κρίθηκε επιβεβλημένη η μετάβαση του στο Ναύπλιο για να αναρρώσει. Τον Ιανουάριο του 1827 ανέλαβε χρέη αρχηγού φρουράς κατά την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας. ΄Ομως οι α­νάγκες του πολέμου τον ανάγκασαν να ανα­χωρήσει εκ νέου για το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στην Αττική. Αποβιβάστηκε στο Κερατσίνι τη στιγμή που εξελισσόταν μια μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Αμέσως επιτέθηκε στους εχθρούς, κυρίευσε επτά χαρακώματα και τους υποχρέωσε να εγκα­ταλείψουν τον Πειραιά. ΄Ηταν ένας από τους πρώτους που έσπευσαν να προλάβουν την επέκταση της αναπάντεχης συμπλοκής της 22ης Απριλίου, κατά τη διάρκεια της οποίας τραυματίστηκε θανάσιμα ο Καραϊσκάκης. Κατά τη μάχη που ακολούθησε τραυματί­στηκε και ο ίδιος στο σαγόνι. Μετά τον θά­νατο του Καραϊσκάκη και την καταστροφή των επαναστατών στον Ανάλατο ο Νικητα­ράς προσπάθησε ανεπιτυχώς να πείσει τον Κίτσο Τζαβέλλα να αναλάβει την αρχιστρατηγία των ελληνικών δυνάμεων. Η διάλυση του στρατοπέδου ήταν πια η μοναδική διέ­ξοδος. Ο Νικηταράς, υπεύθυνος για την α­σφαλέστερη αποχώρηση των στρατιωτών, εγκατέλειψε τελευταίος την αττική γη.
Επιστρέφοντας στον Μοριά συνέχισε τον αγώνα εναντίον των Αιγυπτίων συγκρο­τώντας στρατόπεδο στη Μεσσηνία, ως πλη­ρεξούσιος του Κολοκοτρώνη. Καθώς τα πα­ραθαλάσσια κάστρα της Μεσσηνίας αποτε­λούσαν ορμητήριο του Ιμπραήμ, το στρατό­πεδο του Νικηταρά αποτέλεσε την προφυ­λακή του Αγώνα. Βοήθησε ιδιαίτερα τον θείο του στην καταπολέμηση του "προσκυ­νήματος". Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας προσκύνημα ονομαζόταν η δήλωση υποτα­γής μεμονωμένων ατόμων, ολόκληρων ομά­δων ή περιοχών προς τον κατακτητή ενα­ντίον του οποίου είχαν εξεγερθεί. Η αποδο­χή της υποταγής εκφραζόταν έμπρακτα από τους Τούρκους με χορήγηση, στους "προσκυνημένους", ειδικού πιστοποιητι­κού, γνωστού ως «ράι μπουγιουρντί» ή «προσκυνοχάρτι». Με αυτόν τον τρόπο οι ε­παναστατημένοι επανέρχονταν στην κατά­σταση του νομιμόφρονα υπηκόου.
Ο Κολο­κοτρώνης ανέφερε στα απομνημονεύματατου ότι πολλοί οπλαρχηγοί προσκυνούσαν κυρίως λόγω των υψηλών χρηματικών αμοιβών που τους υποσχόταν ο Ιμπραήμ. Δεν έ­λειψαν φυσικά και εκείνοι οι οποίοι, εξαι­τίας προσωπικών διαφορών με τους συμπα­τριώτες τους, πρόδιδαν εκείνους που δεν είχαν δεχθεί να υποταγούν πάλι στον σουλ­τάνο. Ετσι οι βέβαια και από φόβο προσκυνη­μένοι πολλαπλασίαζαν το κακό και έδιναν μια θλιβερή εικόνα προδοσίας που εκτεινό­ταν από την Ηλεία ως την Πάτρα, τη Βοστίτσα (Αίγιο) και τα Καλάβρυτα. Η εκστρατεία του Νικηταρά στις παραπάνω περιοχές υ­πήρξε αφορμή αρκετοί από τους προσκυ­νημένους να επανέλθουν στο ελληνικό στρατόπεδο
Στις 8 Ιανουαρίου 1828 ο Ιωάννης Καπο­δίστριας αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο. Η υποδοχή που του επεφύλαξε ο λαός της πό­λης ήταν αποθεωτική. Στο πρόσωπο του έβλεπε τον λυτρωτή από τα εσωτερικά δεινά και τον απελευθερωτή από την οθωμανική κυριαρχία. Ο Νικηταράς έθεσε αμέσως τον εαυτό του στη διάθεση του νέου κυβερνή­τη, τον οποίο υπηρέτησε με υποδειγματική συνέπεια. Ο Καποδίστριας αναγνωρίζοντας τις ικανότητες του τον διόρισε αργηγό ενός από τα τρία πελοποννησιακά στρατιωτικά σώματα (τη γενική αρχηγία τη διατήρησε ο Κολοκοτρώνης). ΄Επειτα από μια μικρή θη­τεία ως φρούραρχος της Κορώνης ο Νικηταράς διατάχθηκε να μεταβεί στη δυτική Στερεά Ελλάδα για να ενισχύσει την προ­σπάθεια απελευθέρωσης της Βόνιτσας. ΄Ο­ταν έφθασε στην περιοχή η πόλη και το φρούριο είχαν ήδη περάσει στα χέρια των επαναστατών.

Στις 22 Ιουνίου 1829 ο αγωνιστής διορί­στηκε από τον Καποδίστρια αρχηγός της φρουράς της Δ' Εθνοσυνέλευσης, η οποία έγινε στο Αργός. Στη συνέλευση αυτή συμ­μετείχε και ως πληρεξούσιος του Λεονταρί. Κατά τα τέλη Αυγούστου η πατρίδα τον κάλεσε πάλι στον Αγώνα. Ο Νικηταράς έπει­τα από πρόσκληση του Δημητρίου Υψηλά­ντη έσπευσε να εκστρατεύσει μαζί του στη Στερεά Ελλάδα. Στις 12 Σεπτεμβρίου έλαβε μέρος στην τελευταία μάχη της Επανάστα­σης, στην Πέτρα της Βοιωτίας. Ο έξοχος αυτός πολεμιστής είδε το όνειρο του για την απελευθέρωση της πατρίδας να πραγματοποιείται. ΄Οσο και αν φαίνεται παράξε­νο όμως τα επόμενα χρόνια θα ήταν γεμάτα πίκρα και δυστυχίες για τον αγνό πατριώτη.

Την άνοιξη του 1831 ο Νικηταράς διατά­χθηκε να καταστείλει μια αντικαποδιστριακή εξέγερση στη Μάνη την οποία υποκινού­σαν οι Μαυρομιχαλαίοι. Χάρη στο κύρος του κατάφερε να κατευνάσει τα οξυμμένα πνεύματα. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους έ­σπευσε στον Πόρο προκειμένου να αντιμε­τωπίσει μια νέα αντικυβερνητική ανταρσία από τον Μιαούλη. Δεν πρόλαβε όμως να α­ποτρέψει τον εμπρησμό του στόλου από τον Υδραίο ναύαρχο.

Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια ο Νικηταράς διορίστηκε μέλος του στρατοδικείου το οποίο καταδίκασε τον ένα από τους δολοφόνους, τον Γεώργιο Μαυρομιχά­λη, σε θάνατο. Πολύ γρήγορα η κατάσταση, κυρίως λόγω των ραδιουργιών του Ιωάννη Κωλέττη, εκτραχύνθηκε και η καταιγίδα του εμφυλίου πολέμου ξέσπασε πάλι. Η πο­λεμική δράση του Νικηταρά εκδηλώθηκε κατά τη βεβιασμένη επίθεση του εναντίον των Ρουμελιωτών στο Λουτράκι, η οποία εί­χε ως αποτέλεσμα τον διασκορπισμό του στρατιωτικού του σώματος, αλλά και κατά τις νικηφόρες συγκρούσεις του με τους Μανιάτες οι οποίοι πραγματοποιούσαν αλ­λεπάλληλες επιδρομές στη Μεσσηνία.

Στις 6 Φεβρουαρίου 1832 αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο ο ΄Οθωνας και έτυχε ενθουσιώ­δους υποδοχής. Ο εστεμμένος έφηβος συ­γκέντρωνε όλες τις ελπίδες των ταλαιπωρημένων από την εμφύλια διαμάχη Ελλή­νων. Επί Αντιβασιλείας ο παλαίμαχος αγωνι­στής συνελήφθη με την ανυπόστατη κατη­γορία ότι συνωμοτούσε εναντίον του θρό­νου (Σεπτέμβριος 1833), μαζί με τον Κολο­κοτρώνη, τον Δημήτριο Πλαπούτα, τον Γεν­ναίο Κολοκοτρώνη και άλλους γνωστούς για την αφοσίωση τους στο καποδιστριακό καθεστώς. Φυλακίστηκε στο Παλαμήδι, σύ­ντομα όμως αφέθηκε ελεύθερος καθώς, παρά τη «φιλότιμη» προσπάθεια των αστυ­νομικών οργάνων, δεν προέκυψαν ενοχο­ποιητικά στοιχεία σε βάρος του.
Το καλοκαίρι του 1834 σημειώθηκε εξέ­γερση στη Μεσσηνία με πρωταγωνιστές τους στενούς συνεργάτες του Κολοκοτρώνη και του Νικηταρά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, Γιαννάκη Γκρίτσαλη και Μητροπέτροβα. Ο Νικηταράς συνελήφθη (6 Αυγούστου 1834) με την κατηγορία ότι υπέθαλψε την αντιοθωνική αυτή εξέγερση. Τελικά το στρατοδικείο δεν τόλμησε να τον καταδικάσει και τον άφησε ελεύθερο. Πι­κραμένος από τις άδικες αυτές διώξεις ο Νικηταράς αποστασιοποιήθηκε από το οθωνικό κράτος και δεν ζήτησε το παραμι­κρό ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του. Τη στιγμή που οπλαρχηγοί μικρότερης εμβέ­λειας απολάμβαναν κάθε είδους τιμές εκείνος παρέμενε παραγκωνισμένος και λησμο­νημένος.

Με τον καιρό διαμόρφωσε την άποψη πως η οθωνική μοναρχία ήταν υπεύθυνη για τις διώξεις πλήθους αγωνιστών, για την καταπίεση του λαού, για τη δημιουργία προβλημάτων στην Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία, αλλά και για την εγκατάλειψη των αλύτρωτων Ελλήνων της Μακεδονίας, της Θράκης, της Θεσσαλίας, της Ηπείρου της Κρήτης και των νησιών του Αιγαίου. ΄Ε­τσι το 1838 ήλθε σε επαφή με τον νεώτερο αδελφό του δολοφονηθέντος κυβερνήτη, τον Γεώργιο Καποδίστρια, και μαζί αποφάσι­σαν την ίδρυση μιας μυστικής οργάνωσης με την επωνυμία "Φιλορθόδοξος Εταιρεία". Στόχος ήταν η εξέγερση των περιοχών που βρίσκονταν ακόμα υπό οθωμανική κυριαρ­χία, ο εξαναγκασμός του ΄Οθωνα να δεχθεί το ορθόδοξο δόγμα και η δημιουργία μιας κυβέρνησης στην οποία ουσιαστικό ρόλο θα διεδραμάτιζαν οι παλαιοί συνεργάτες του Ιωάννη Καποδίστρια. Τα περισσότερα : κείμενα της εποχής πάντως εμφανίζουν ως εμπνευστή της όλης ιδέας τον Ρώσο πρε­σβευτή στην Αθήνα Γαβριήλ Κατακάζυ. Πιθανώς ο ραδιούργος διπλωμάτης, θέλο­ντας να εξυπηρετήσει τον στόχο της κυ­βέρνησης του (που δεν ήταν άλλος από την εκθρόνιση του Οθωνα), εκμεταλλεύθηκε τη φιλοπατρία του Νικηταρά και τη δυσαρέσκειά του απέναντι στο οθωνικό καθεστώς. Ο παλαιός οπλαρχηγός πιθανώς δελεάστηκε από το όραμα της απελευθέρωσης των αλύτρωτων αδελφών και αποδέχθηκε ότι για να γίνει αυτό πραγματικότητα έπρεπε να επιχειρήσουν ορισμένες τολμηρές ενέρ­γειες εναντίον του βασιλιά (να τον συλλά­βουν και να τον εξαναγκάσουν να ασπασθεί το ορθόδοξο δόγμα ή να παραιτηθεί). Τελι­κά η συνωμοσία αποκαλύφθηκε και ο Νικηταράς και ο Γεώργιος Καποδίστριας συνε­λήφθησαν και φυλακίστηκαν στις 22 Δεκεμ­βρίου 1839.

Οι άθλιες συνθήκες κράτησης προκά­λεσαν ανεπανόρθωτες βλάβες στην ήδη κλονισμένη υγεία του αγωνιστή. Το οθωνι­κό κράτος πέτυχε ότι δεν κατάφεραν οι Τούρκοι. Η υπερβολική υγρασία στο κελί, η απαγόρευση κάθε επικοινωνίας, οι καθημε­ρινοί ξυλοδαρμοί από τους δεσμοφύλακες και η πεισματώδης άρνηση του Βαυαρού γιατρού να δώσει άδεια μεταφοράς του σε νοσοκομείο υπόσχονταν να κατορθώσουν ό,τι δεν κατόρθωσαν τα τουρκικά όπλα στο Βαλτέτσι, στα Δολιανά, στο Ναύπλιο, στη Στυλίδα και στα Δερβενάκια. Στο μεταξύ η καποδιστριακή παράταξη, για να αποφύγει την ενοχοποίηση, εγκατέλειψε όλα τα επα­ναστατικά της σχέδια. Ταυτόχρονα εξαφάνι­σε κάθε στοιχείο και μαρτυρία που θα επι­βάρυνε τη θέση της. ΄Ετσι οι ενδείξεις οι ο­ποίες συγκεντρώθηκαν από τις αστυνομι­κές αρχές δεν ήταν αρκετές για να στηρι­χθεί η κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Επιπλέον, επειδή οι συνωμότες ανήκαν σε μια παράταξη την οποία στήριζε η ρωσική διπλωματία, η οθωνική κυβέρνηση υποβί­βασε την κατηγορία σε απλό πλημμέλημα για να μη δυσαρεστήσει τον τσάρο.

Η δίκη του Νικηταρά και του Καποδί­στρια πραγματοποιήθηκε στις 11 Ιουλίου 1840 στο Πλημμελειοδικείο Αθηνών. Οι δι­κηγόροι των δύο κατηγορουμένων θεμε­λίωσαν με έξυπνο τρόπο την υπεράσπιση στηριζόμενοι στο νομικό επιχείρημα ότι την Εταιρεία την είχαν δημιουργήσει οι δύο αρ­χηγοί με δική τους πρωτοβουλία, χωρίς συμμετοχή των μελών της καποδιστριακής παράταξης. Με αυτό τον τρόπο ήταν αδύ­νατο να αξιοποιηθεί από τους αντιπάλους η ισχύουσα ποινική νομοθεσία, σύμφωνα με την οποία απαγορευόταν η σύσταση μυστι­κών εταιρειών. Επειδή δεν αποδείχθηκε από την ανακριτική διαδικασία η ύπαρξη μελών της Εταιρείας (δύο άτομα από μόνα τους δεν μπορούσαν να αποτελέσουν συ­νωμοτική οργάνωση) το δικαστήριο αθώω­σε τους κατηγορουμένους. Η απόφαση του δικαστηρίου εξόργισε τον ΄Οθωνα, ο οποίος επιχείρησε να την ανατρέψει διατάσσο­ντας την απέλαση του Καποδίστρια και τον εγκλεισμό του Νικηταρά στις φυλακές της Αίγινας.

΄Επειτα από 14 μήνες χάρη στις έντονες πιέσεις παλαιών συμπολεμιστών του οι ο­ποίοι είχαν πρόσβαση στα ανάκτορα, αλλά και της εφημερίδας «Αιών» η οποία υπο­στήριξε μαχητικά τον μεγάλο πατριώτη, ο ΄Οθωνας του απένειμε χάρη.