Με αφορμή τις καταστροφικές πυρκαγιές που έπληξαν τη χώρα μας σας καταθέτουμε σχετικές προτάσεις άμεσων διαχειριστικών μέτρων για τις περιοχές που επλήγησαν. Τα μέτρα για την αποκατάσταση της οικολογικής καταστροφής μετά την πυρκαγιά διαχωρίζονται εκ των πραγμάτων χρονικά σε δύο επίπεδα:
1. Μέτρα για τα οποία υπάρχει χρόνος σχεδιασμού και ανάλυσης, έστω και δύο – τριών μηνών, και συνεπώς μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο προσεκτικής επιστημονικής μελέτης.
2. Μέτρα τα οποία αφορούν ενέργειες ή αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν ΑΜΕΣΑ μετά την πυρκαγιά και των οποίων τα αποτελέσματα κρίνονται μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Καθώς ακόμη είναι νωρίς για μακροπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό δράσεων στις οποίες αναφέρεται το πρώτο επίπεδο, παρακάτω ακολουθούν προτάσεις που σχετίζονται με το δεύτερο επίπεδο, δηλαδή βραχυπρόθεσμα και που αφορούν συγκεκριμένα, πολύ σημαντικά θέματα:
Α. Περιορισμός της βόσκησης: Μολονότι απόλυτα θεμιτή σε ένα ώριμο δάσος, η βόσκηση είναι καταστροφική αν γίνει μετά την πυρκαγιά. Χαρακτηριστικά, το πιο πολύτιμο δασικό δέντρο, η βελανιδιά, βγάζει νέους βλαστούς από τις ρίζες της αμέσως μετά την πυρκαγιά και μέσα σε ένα μήνα μπορεί να φτάσει το μισό μέτρο σε ύψος.
Αν προστατευθεί και αν τύχει ειδικών διαχειριστικών παρεμβάσεων, το δρυοδάσος μπορεί μέσα σε ελάχιστα χρόνια να είναι ασφαλές και να μπορεί να βοσκηθεί. Αν όμως τα αιγοπρόβατα μπουν στην καμένη περιοχή την κρίσιμη στιγμή της ανάπτυξης των δενδρυλλίων, η αναγέννηση του δρυοδάσους μπορεί να καθυστερήσει για πολλά χρόνια.
Ενδεικτικά, μισή ώρα βόσκησης μπορεί να καθυστερήσει την αναγέννηση για μερικά χρόνια. Συνεχής βόσκηση την σταματά εντελώς. Για να αποτραπεί η βόσκηση σε αυτό το κρίσιμο στάδιο, πρέπει να μην αναπληρωθεί αμέσως το ζωικό κεφάλαιο που χάθηκε μετά την πυρκαγιά. Συνεπώς δεν πρέπει να αποστέλλονται αυτή τη στιγμή ζώα σε αυτές τις περιοχές. Η αποζημίωση θα πρέπει να καλύψει τους κτηνοτρόφους για τουλάχιστον δύο χρόνια και η κάλυψη σε ζωοτροφές να έχει μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Στο Παράρτημα 1 παρουσιάζονται αναλυτικά προτάσεις για την απαραίτητη διάρκεια απαγόρευσης ανά κατηγορία καθώς και για την κάλυψη των αναγκών του ζωϊκού κεφαλαίου.
Πρέπει επίσης να εντοπιστούν οι περιοχές με την πιο σημαντική αναγέννηση και να περιφραχθούν. Το κόστος είναι πολύ μικρό σε σχέση με το όφελος αλλά και τα άλλα απαραίτητα διαχειριστικά μέτρα. Ενδεικτικά, η περίφραξη στα πιο σημαντικά μέρη αναγέννησης στην Αιγιάλεια εκτιμήθηκε στα € 50.000, δηλαδή το ένα δέκατο από το κόστος για «κορμοδέματα» στην ίδια περιοχή.
Β. Αντιπλημμυρικά έργα χωρίς υπερβολές. Η βιασύνη για αντιπλημμυρικά έργα δεν δικαιολογείται στις περισσότερες περιπτώσεις την πρώτη χρονιά. Σε πολλά μέρη υπάρχει ακόμη η κώμη των δέντρων η οποία, έστω και αποξηραμένη, μαζί με τα κλαδιά και τις ρίζες κρατούν ακόμη την ορμή των νερών και δεν πρέπει να απομακρυνθούν. Τοπικά βέβαια χρειάζονται κάποιες παρεμβάσεις, κυρίως «αντιδιαβρωτικές» για να προστατευθεί το χώμα σε περιοχές όπου έχει χαθεί η ποώδης βλάστηση. Όλα όμως αυτά πρέπει να γίνουν με μέτρο και σε μέρη με απότομες κλίσεις.
Πιο συγκεκριμένα, αρχικά θα πρέπει να γίνουν ήπιας μορφής αντιπλημμυρικά έργα τα οποία και θα πρέπει να ολοκληρωθούν μέχρι και την άνοιξη του 2008. Οι πρώτες βροχές δεν αναμένονται να έχουν σοβαρές επιπτώσεις. Όταν κορεστεί το έδαφος με νερό από τις χειμερινά βροχκατακρημνίσματα, θα υπάρχει σοβαρός κίνδυνος από τις ξαφνικές βροχοπτώσεις της άνοιξης και το καλοκαιριού. Τα ήπια αντιπλημμυρικά έργα χωρίζονται σε 3 κατηγορίες ανάλογα με την κλίση του αναγλύφου:
* 0 – 30%. Δεν απαιτούνται ενέργειες.
* 30 – 50%. Εφαρμόζονται κλαδοπλέγματα.
* > 50% ή σε περιοχές με ευπαθή πετρώματα. Εφαρμόζονται κορμοδέματα και σκορπίζονται τα κλαδιά στο χώρο και επιπλέον προστασία του εδάφους.
Κλαδοπλέγματα και κορμοδέματα τοποθετούνται γραμμικά παράλληλα με τις ισοϋψείς του εδάφους αφήνοντας όμως κατά σημεία κενό περίπου 3 – 5μ. ώστε να διακοπεί η συνέχεια της βιομάζας τους σε περίπτωση μελλοντικής πυρκαγιάς. Οι εργολάβοι πρέπει να βρίσκονται υπό στενή καθοδήγηση και παρακολούθηση από τα Δασαρχεία και τους αρμόδιους ειδικούς.
Γ. Αυστηρή προστασία των άκαυτων θυλάκων. Μεγάλο μέρος από τις καμένες εκτάσεις απέχει πολλά χιλιόμετρα από τις άκαυτες περιοχές κάνοντας αυτούς τους θύλακες μοναδική ελπίδα αναγέννησης και αποκατάστασης. Ακαυτες περιοχές μέσα στα καμένα, αποτελούν νησίδες και καταφύγια άγριας ζωής από όπου πολλά είδη ζώων (π.χ. χελώνες και άλλα ερπετά, σκαντζόχοιροι και άλλα θηλαστικά, αμφίβια, έντομα κ.λπ.) θα εποικίσουν ξανά τις καμένες περιοχές. Επιπλέον, κάθε άκαυτος θάμνος ή δέντρο, αποτελεί πολύτιμο απόθεμα γενετικού υλικού για την καμένη περιοχή, όπως τα έλατα που απέμειναν σε ένα καμένο βουνό. Από αυτά θα προέλθουν οι σπόροι για τα νέα δέντρα.
Αυτοί οι θύλακες απειλούνται από τα έργα αποκατάστασης: τα μεμονωμένα δέντρα μπορεί να κοπούν, να μπαζωθεί ένα ρέμα ή μια λιμνούλα ή να εκχερσωθεί μια συστάδα θάμνων. Θα πρέπει επίσης να γίνει ανίχνευση των δένδρων που δεν κάηκαν ολοκληρωτικά σε περιοχές που η πυρκαγιά ήταν έρπουσα, πχ. στα Λουτρά Καϊφά. Τα δένδρα αυτά θα πρέπει να παραμείνουν ακόμη και αν είναι μεμονωμένα, ώστε να τους δοθεί η ευκαιρία την άνοιξη να βλαστήσουν. Τέτοια ατυχήματα πρέπει να αποσοβηθούν και ο μόνος τρόπος είναι ο εντοπισμός των περιοχών αυτών και ή φύλαξή τους.
Δ. Αποτροπή εισαγωγής ξένων ειδών ή φυλών στις καμένες περιοχές. Αυτό ανήκει στα μη επείγοντα μέτρα, όμως από τώρα θα πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη ώστε να μην γίνουν δεκτές οι προσφορές για αναπλήρωση του φυτικού και ζωικού κεφαλαίου χωρίς αυστηρά κριτήρια. Παρόμοια πρόβλεψη και έλεγχος θα πρέπει να υπάρξει και στο ευρύτερο σχέδιο αποκατάστασης αυτών των περιοχών.
Ε. Διαχειριστικά μέτρα θήρευσης. Αν και υπάρχει σχετική απόφαση του Υπουργείου Αγρ. Αν. και Τροφίμων προς τις Διευθύνσεις Δασών των Περιφερειών για την απαγόρευση της θήρας στα καμένα και περιμετρικά σε απόσταση που κρίνεται τοπικά απαραίτητο (και σε όλη τη περιοχή ευθύνης τους αν χρειαστεί) οι Δασικές Υπηρεσίες δεν έχουν προχωρήσει σε καμία σχετική απόφασή με εξαίρεση μία ή δύο περιοχές.
Το μέτρο εντάσσεται στις άμεσες ανάγκες κα ήδη πυροβολημένα και εξαντλημένα πουλιά καταφθάνουν στα Κέντρα Περίθαλψης Αγρίων Ζώων. Εάν οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν διαθέτουν το απαραίτητο δυναμικό να κρίνουν την έκταση της περιοχής που θα πρέπει να περιοριστεί η θήρα, με βάση την αρχή της πρόληψης θα πρέπει να την περιορίσουν σε όλη την περιοχή ευθύνης τους.
Σε κάθε περίπτωση το μέτρο αυτό θα έπρεπε ήδη να έχει προχωρήσει και αν και το Υπουργείο προχώρησε στις απαραίτητες ενέργειες, θα πρέπει να μεριμνήσει άμεσα για την εφαρμογή τους ώστε να υπάρχει αποτέλεσμα.
Σημαντικά θέματα θα πρέπει να θιχτούν με προσοχή στους επόμενους μήνες όπως οι (μη) αναδασώσεις, η διαχείριση και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, οι προτεραιότητες της δασοπροστασίας κ.λπ. Σε κάθε περίπτωση παραμένουμε στη διάθεσή σας για προτάσεις οι οποίες θα σας διευκολύνουν στο δύσκολο έργο σας.
Επίσης θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι αν στα επόμενα χρόνια ακολουθήσουν παρόμοιες καιρικές συνθήκες υπάρχει ο κίνδυνος ανεπανόρθωτης καταστροφής ορεινών και ημιορεινών δασών κυρίως στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα. Κάτι τέτοιο θα επιταχύνει, τις επιπτώσεις από την παγκόσμια κλιματική αλλαγή, επηρεάζοντας άμεσα το τοπικό κλίμα και -κυρίως- μεγιστοποιώντας το πρόβλημα της λειψυδρίας. Ο τρόπος προστασίας των ορεινών δασών αν μη τι άλλο για την αποφυγή καταστροφών, πρέπει να αποτελέσει βασικό πεδίο ενδιαφέροντος το χειμώνα που μας έρχεται.
Παράρτημα 1
Περιορισμός βόσκησης και κάλυψη των αναγκών κατά τη περίοδο απαγόρευσης
Α. Δάση και δασικές εκτάσεις
1. Αμεση έκδοση απαγορευτικών διατάξεων βοσκής προκειμένου να αποκατασταθεί η καμένη βλάστηση.
2. Διάρκεια απαγόρευσης
* Χορτολιβαδικές εκτάσεις: 6 μήνες (Σεπτέμβριος-Φεβρουάριος)
* Φρύγανα (ασφακώνες, κλπ.): 12 μήνες (Σεπτέμβριος 2007-Αύγουστος 2008)
* Θαμνώνες: 3 έτη (2007-2009)
* Δάση: 5 έτη (2007-2012) στις παραγωγικές περιοχές, μέχρι και 12 χρόνια στις λιγότερο
Ειδικά στους θαμνώνες η βόσκηση μετά το 2009 κρίνεται επιβεβλημένη, ώστε να αποφευχθεί έτσι η μεγάλη τους πύκνωση και η συσσώρευση ξανά μεγάλης ποσότητας καύσιμης ύλης.
Β. Ελαιώνες και γεωργικές καλλιέργειες
1. Απαγόρευση της βοσκής κατά τη χειμερινή περίοδο (Σεπτέμβριος-Φεβρουάριος)
2. Ελευθέρωση της βοσκής από την άνοιξη σε συνεννόηση με τους ιδιοκτήτες ώστε να εμποδίσουν την ανάπτυξη άλλων ειδών που θα εισβάλουν στους ελαιώνες ως ζιζάνια (πχ. αείφυλλα πλατύφυλλα, άλλα φρύγανα).
Γ. Κάλυψη των αναγκών της κτηνοτροφίας κατά την περίοδο της απαγόρευσης της βόσκησης
1. Χορήγηση δωρεάν έτοιμων ζωοτροφών από το κράτος
2. Συγκέντρωση της κτηνοτροφίας στην άκαυτη περιοχή, ύστερα από βελτίωση της βοσκοϊκανότητας με:
* Λιπάνσεις
* Έλεγχο των ανεπιθύμητων ειδών με μηχανικά μέσα
* Σπορές ή φυτεύσεις λιβαδικών φυτών
Δ. Διαχείριση των καμένων εκτάσεων μετά την απαγόρευση
1. Εφαρμογή ελεγχόμενης βόσκησης στις αποκατασταθείσες περιοχές
2. Σύνταξη λιβαδοπονικών μελετών κατά Δημοτικό Διαμέρισμα ή Δήμο.
